AI als eerste minister?

Artificiële intelligentie is voor velen nog een vaag begrip. Dat het de komende jaren geen verwaarloosbare rol zal spelen, lijkt echter ondertussen wel duidelijk. Vandaag wordt er in verschillende sectoren, soms tegen wil en dank, rijkelijk gebruik gemaakt van ChatGPT of andere AI-modellen. AI versnelt, zorgt voor efficiëntie en domineert. De mens heeft vooralsnog geen grens getrokken, ook in de politiek niet. Worden ook onze politici binnenkort vervangen door AI?

A journalist asked me if I would vote for an AI for president. I said "No – but if the other candidate was Trump, yes." And so this novel was born:https://t.co/9u8FVdQXrL

— Pedro Domingos (@pmddomingos) April 13, 2024

Wat is DigiPoll?

---

1. AI vandaag in beleid

Om AI keuzes te laten maken, lijkt het heel eenvoudig om verschillende argumenten tegenover elkaar te zetten en vervolgens een AI-systeem een optie te laten kiezen. Op die manier zou een AI-systeem ook politieke beslissingen kunnen nemen, door de argumenten af te wegen en rationeel de beste keuze te maken.

Pieter Libin, docent aan het AI Lab van de VUB, ziet AI niet als een bedreiging, maar vooral als een hulpmiddel. Hij haalt als voorbeeld een hypothetische nieuwe viruspandemie aan en hoe we ons daarop kunnen voorbereiden. “Via verschillende AI-modellen kan je simuleren hoe zo’n nieuw virus zich door een populatie gaat begeven. Daarnaast kan men daarmee zien welke preventiemaatregelen welke gevolgen hebben. Zo kan je ook advies geven aan beslissingsmakers over welke preventiemaatregelen ze best op welk moment gaan inzetten. Het blijft wel altijd een persoon die vanuit dat advies een juiste beslissing moet destilleren.”

Hulp bij besluitvorming

Om die beslissingen te nemen, moeten politici volop zoeken naar een evenwichtig akkoord. Dat is niet altijd even makkelijk, maar kan AI daar dan niet bij helpen?

“Politiek is een georganiseerd meningsverschil. Dat wil zeggen dat de ene politicus een objectief belangrijker vindt dan een ander, terwijl een andere politicus daar anders naar kijkt”, vertelt Libin. “Het is dan aan de politicus om te kijken waar het evenwicht ligt. Dat is geen taak die we AI mogen laten doen, want het gaat hierbij over voorkeur en ik denk dat het zeer belangrijk is dat mensen die knopen blijven doorhakken. AI kan wel helpen om verschillende opties uit te filteren, maar dan moeten politici daar weer mee verder. Daarnaast kan AI steeds helpen om dingen op een betere manier uit te leggen.”

Gewonnen tijd

Het is vooral belangrijk dat de werknemers die met deze AI-systemen omgaan, steeds kritisch blijven. Alleen dan kunnen we het op een veilige manier implementeren, dat vindt auteur Jurgen Masure.

“AI kan uiteraard gebruikt worden om opzoekwerk te doen voor bijvoorbeeld wetten die gestemd zijn geweest. Vroeger hadden we daar medewerkers voor nodig die door boeken moesten bladeren, terwijl we vandaag via digitale toepassingen veel makkelijker tot die informatie raken. Voor het interpreteren van die informatie heb je nog steeds wel juristen nodig. Zo kunnen we het werk vergemakkelijken en uren aan opzoekingswerk vermijden.”

Brug

Op die manier kan AI dus op verschillende manieren ingezet worden binnen beleid. In hoeverre het vandaag al gebruikt wordt, vertelt Dorothee De Ganck van VVSG ons, de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. “AI wordt op dit moment vooral gebruikt om interne processen te verbeteren en stroomlijnen efficiënter te maken. Daarnaast verbetert het de dienstverlening naar burgers op vlak van mobiliteit, klimaat, energie,… .

Chatbots

Antwerpen, Oostende en Roeselare maken bijvoorbeeld al gebruik van chatbots om burgers makkelijker van antwoord te dienen en dienstverlening aan te bieden. Ook Kortrijk maakt gebruik van een virtuele assistent om vlotter vragen van burgers te beantwoorden. Gent gebruikt daarnaast AI om besluiten van de Gemeenteraad en het College via AI te klasseren per thema en locatie, waardoor die Gentse besluiten een stuk toegankelijker worden voor burgers en medewerkers.

De stad Antwerpen maakt gebruik van artificiële intelligentie om afvalsoorten te identificeren op foto’s die burgers kunnen uploaden in een meldsysteem wanneer ze sluikstorten constateren. Het AI-systeem labelt de afbeeldingen automatisch met het afvaltype, zodat de vuilniswagen weet welk afval ze waar moeten komen ophalen. Opnieuw wordt een systeem daardoor efficiënter en gebruiksvriendelijker.

---

Geen science fiction meer: voorbeelden van concrete toepassingen van AI in beleid

Terwijl in België nog vooral “ballonnetjes worden opgelaten” over mogelijke doorgedreven en zinnige toepassingen van AI in politiek en beleid, zijn her en der in andere landen al interessante experimenten gaande. Een kleine greep. 

Van Tigchelt: AI schrijft pv’s 

Minister van Justitie Van Tigchelt lanceerde volgens Het Nieuwsblad in februari dit jaar een ballonnetje om Artificiële Intelligentie te gebruiken om processen verbaal op te maken: “Op basis van die bodycambeelden kunnen we AI-tools ter beschikking stellen. Om een eerste kladversie van een pv op te stellen, dat vervolgens wordt aangevuld en gecontroleerd door agenten.” Van Tigchelt wil daarmee het administratief werk van agenten halveren. 

In de Verenigde Staten wordt een dergelijk systeem overigens al volop uitgetest, zo meldt The Sun. Agenten die het systeem gebruikten, melden dat ze 80 procent minder tijd besteden aan het opmaken van pv’s én dat de kwaliteit van die rapporten beter was. 

Dalle: AI beantwoordt parlementaire vraag

Op een debat op de VUB in maart van dit jaar, AI in de journalistiek: revolutionaire hulp of virtuele vervanger?, vertelde minister van Media Benjamin Dalle dat hij onlangs (in alle transparantie) ChatGPT had gebruikt om een parlementaire vraag te beantwoorden.
Dalle moest toegeven dat het voor de wetgever moeilijk is om mee te zijn met de snelle evolutie. “Moet het Vlaams Mediadecreet bijvoorbeeld aangepast worden aan de opkomst van AI? Ik heb alvast de vraag gesteld aan ChatGPT. Nieuwe richtlijnen opstellen laat ik liever over aan een organisatie zoals de VVJ (Vereniging van Vlaamse Journalisten).”
“Wat kan AI onmogelijk doen? Dat is de vraag die we ons moeten stellen.” De minister is daar alvast realistisch in. “Ja, er zijn hallucinaties. Maar die zullen verdwijnen of verbeterd worden.” Over een opmerking van hoofdredacteur Bert Bultinck van Knack, dat alleen journalisten kritisch zijn voor het gezag, vond de minister: “Dat kan een machine ook.”
“Wat relevant blijft, is checken en dubbelchecken; bronnen controleren.”

Albanië versnelt toegang tot EU 

De Albanese overheid gaat AI gebruiken bij het voorbereidend werk voor lidmaatschap van de Europese Unie. Albanië zal ChatGPT gebruiken om duizenden pagina’s met juridische maatregelen en bepalingen van de EU te vertalen in het shqip (Albanese taal). ChatGPT zal dan een gedetailleerd overzicht bieden van welke wijzigingen in de Albanese wetgeving moeten worden aangebracht om die in overeenstemming te brengen met de EU-regels. De AI zal ook een impactanalyse maken van alle maatregelen en veranderingen.  

De Albanese overheid sloot hiertoe een overeenkomst met OpenAI, na bemiddeling van Mira Murati, de Chief Technology Officer van het Amerikaanse bedrijf, die in Albanië geboren is. 

Synthetische data en panels 

Onderzoekers en beleidsmakers experimenteren volop met synthetische data, informatie die kunstmatig met AI wordt vervaardigd in plaats van gegenereerd door gebeurtenissen in de echte wereld. Synthetische panels, met een statistisch significante steekproef van artificiële “mensen”, worden nu al gebruikt om grootschalige surveys te doen. Synthetische data en panels zijn niet alleen goedkoper om te verzamelen dan echte data en panels. Ze stellen ook geen privacyproblemen.  

De Wereldbank gebruikt een synthetische dataset van een imaginair land met een gemiddeld inkomen en 10 miljoen inwoners om simulaties en trainingen te doen. 

De EU deed met synthetische data onderzoek naar beleidstoepassingen zoals de domino-effecten van selectieve lockdowns tijdens de COVID-19-pandemie. 

Virtuele beleidsassistent 

In Nederland, dat op het gebied van toepassingen van AI in overheidsbeleid een stuk verder staat dan België en Vlaanderen, ontwikkelde het bedrijf Joinseven de virtuele beleidsassistent en dataplatform voor overheidsinformatie Codi.

Codi geeft de gebruiker toegang tot 350 officiële databronnen met meer dan 10 miljoen documenten van de overheid op alle niveaus. De tool informeert automatisch over de laatste ontwikkelingen in een gekozen beleidsterrein. 

Met behulp van kunstmatige intelligentie stelt Codi voor iedere Kamervraag automatisch een dossier samen met vergelijkbare vragen en antwoorden, documenten en inzichten. 

De tool is wel betalend. Voor wekelijkse e-mailupdates over gekozen beleidsdomeinen betaalt de gebruiker 49 euro per maand; voor gepersonaliseerde samenvattingen, notificaties bij relevante gebeurtenissen en AI-ondersteuning bij Kamervragen 119 euro per maand. 

Input Crowd, Output Meaning 

Polis is een interessant initiatief van The Computational Democracy Project, een non-profitorganisatie uit Seattle die zich toelegt op AI-toepassingen ter ondersteuning en versterking van het democratische proces en de beleidsvoering. Hun missie : “In its highest ambition, Polis is a platform for enabling collective intelligence in human societies and fostering mutual understanding at scale in the tradition of nonviolent communication.” Of in hun baseline: Input Crowd, Output Meaning. 

Concreet werkt het als volgt: Deelnemers dienen korte teksten of opmerkingen (<140 tekens) in over een bepaald topic, die vervolgens semi-willekeurig naar andere deelnemers worden verzonden om op te stemmen door op akkoord, niet akkoord of geslaagd te klikken. Met Polis kunnen conversatie-eigenaren gesprekken creëren die naadloos tot honderdduizenden of zelfs miljoenen deelnemers kunnen betrekken. 

In de honderden van deze uitspraken en evaluaties sorteert een algoritme achter de schermen de deelnemers in diverse clusters van gelijkgestemde respondenten. Het algoritme identificeert vervolgens ‘consensusverklaringen’ waarover alle diverse clusters het eens zijn. Op elk moment kunnen deelnemers grafieken bekijken die het hele ecosysteem van perspectieven onthullen terwijl het evolueert. 

Aufstehen, een linkse collectieve beweging, gebruikte het Polis-platform om in een discussie met 33,547 deelnemers het partijplatform uit te denken. 

De Taiwanese overheid gebruikt Polis in vTaiwan, een gedecentraliseerd en open consultatieproces dat online en offline interacties combineert, waardoor de Taiwanese burgers en de overheid samenkomen om over nationale kwesties te beraadslagen in wat de Taiwanese overheid haar schaduwregering noemt. 

---

AI als standpuntenvergelijker en formateur: een experiment

De verkiezingen van 9 juni zijn een goede gelegenheid om een platform als chatGPT-4 op de pijnbank te leggen. Kan AI (helpen om) een complexe politieke analyse te maken? Kan het systeem misschien zelfs een rol spelen om het kluwen te ontwarren dat na de verkiezingen zal ontstaan? Enkele experimenten.

Eerste experiment: standpunten politieke partijen vergelijken

In dit experiment lieten we chatGPT-4 de standpunten van verschillende politieke partijen vergelijken voor een aantal thema’s.
Dit waren de stappen:

1. Standpunten scrapen
   Waarom scrapen? Omdat de standpunten van de partijen over verschillende pagina’s op hun websites verspreid staan. CD&V, bijvoorbeeld, heeft op zijn website 30 standpunten, verspreid op 30 webpagina’s. Om alle standpunten per partij in één document te krijgen, hebben we de websites van de politieke partijen gescraped. Het resultaat: 7 documenten, samen 262 pagina’s.
2. Standpunten vergelijken voor een aantal topics
   Dit experiment deden we eerst voor vijf partijen zonder de twee extremen, PVDA en Vlaams Belang. Daarna deden we nog een poging met de twee extremen erbij.
   Prompt: Ik ga vijf / zeven documenten uploaden die de standpunten bevatten van vijf / zeven politieke partijen: CD-V, GROEN, N-VA, Open VLD, (PVDA), (Vlaams Belang), en Vooruit. Kan je in een tabel de standpunten van de partijen kort vergelijken op het gebied van volgende standpunten: Energie – Staatshervorming – Armoede – Klimaat – Migratie – Werk
3. Resultaat verbeteren met nieuwe prompts
   De eerste resultaten waren telkens onvolledig: een partijkolom bleef volledig leeg; kolommen van andere partijen waren onvolledig. Met opvolgprompts verbeterde het resultaat.
4. Resultaat
   Het meest volledige en bruikbare resultaat verkregen we voor de standpuntenvergelijking met de vijf partijen. Zie de tabel in de afbeelding.

Tweede experiment: mogelijke coalitie

In een tweede experiment vroegen we chatGPT-4 om, op basis van de standpunten van de vijf partijen (CD&V, Groen, Open VLD, Vooruit en N-VA), te suggereren welke partijen best een coalitie zouden kunnen vormen.
Prompt: Op basis van de standpunten in de documenten: welke partijen kunnen het best samen regeren met een meerderheid?
Dit was het antwoord van chatGPT-4:

Op basis van de geanalyseerde standpunten in de documenten, lijkt een coalitie tussen Open VLD, CD&V, en Vooruit potentieel het meest haalbaar voor het vormen van een regering met een meerderheid. Deze partijen delen een aantal gemeenschappelijke standpunten die kunnen dienen als basis voor samenwerking: 
Energie en Klimaatbeleid: Hoewel er nuances zijn in hun benadering van kernenergie, erkennen alle drie de partijen het belang van de transitie naar hernieuwbare energiebronnen en het aanpakken van klimaatverandering.
Sociaal Beleid en Armoede-bestrijding: Er is een gedeeld engagement voor het bestrijden van armoede en het verbeteren van de toegang tot basisvoorzieningen, met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen in de samenleving.
Werk en Economie: Deze partijen leggen de nadruk op het creëren van werkgelegenheid en het ondersteunen van ondernemerschap, met maatregelen om de arbeidsmarkt te flexibiliseren en de lasten op werk te verminderen.
De potentiële uitdagingen in een dergelijke coalitie kunnen liggen in de mate van staatshervorming en specifieke milieubeleidsmaatregelen, waarbij CD&V en Open VLD mogelijk een meer gematigde lijn voorstaan in vergelijking met Vooruit. Echter, de overeenkomsten op andere belangrijke beleidsterreinen bieden voldoende ruimte voor het vinden van compromissen.

Een coalitie met Groen en/of N-VA zou meer uitdagingen met zich mee kunnen brengen vanwege meer uitgesproken verschillen in visie op kernenergie, staatshervorming en migratiebeleid. Groen legt veel nadruk op milieubeleid en duurzaamheid, wat kan botsen met de meer gematigde of economisch gerichte benaderingen van de andere partijen. N-VA's sterke focus op Vlaamse autonomie en een strenger migratiebeleid kan ook punten van spanning vormen in coalitiegesprekken met partijen die een meer federale of inclusieve benadering voorstaan.

Het is belangrijk om op te merken dat de daadwerkelijke vorming van een regeringscoalitie niet alleen afhangt van overeenkomsten in beleidsstandpunten, maar ook van politieke wil, onderhandelingsresultaten en de verdeling van zetels na verkiezingen.

Derde experiment: startnota regeringsonderhandelingen

In het derde experiment lieten we chatGPT-4 een startnota opstellen voor regeringsonderhandelingen met de vijf partijen (CD&V, Groen, Open VLD, Vooruit en N-VA).

Prompt: Ik ben adviseur bij onderhandelingen om een nieuwe regering te vormen. Schrijf, op basis van de standpunten van vijf politieke partijen (attached in de documenten in vorige chat), CD-V, GROEN, N-VA, Open VLD, en Vooruit, een beknopte nota waarmee we de onderhandelingen kunnen starten. Neem in de nota zeker op: de punten waarover de vijf partijen het grotendeels eens zijn; de punten waarover de standpunten het verst uit elkaar liggen – suggereer hier al enkele mogelijke compromissen.

Startnota Onderhandelingen Nieuwe Regering
Geachte onderhandelaars,
Naar aanleiding van onze aanstaande onderhandelingen voor het vormen van een nieuwe regering, presenteren we een beknopte nota met de samenvatting van de standpunten van CD&V, Groen, N-VA, Open VLD, en Vooruit op belangrijke beleidsterreinen. Deze nota identificeert gemeenschappelijke standpunten en verschillen, met suggesties voor mogelijke compromissen.

Gemeenschappelijke Standpunten
1. Energie en Klimaat: Er is brede overeenstemming over het belang van duurzame energie en het aanpakken van klimaatverandering. Alle partijen benadrukken de transitie naar hernieuwbare energie en het verbeteren van energie-efficiëntie.
2. Armoedebestrijding: Er is een gedeeld begrip van het belang van het bestrijden van armoede, met een focus op het verbeteren van toegang tot basisvoorzieningen en ondersteuning voor kwetsbare groepen.

Punten van Verschil
1. Kernenergie: 
   - Groen en Vooruit neigen naar een snelle transitie naar hernieuwbare energie, met terughoudendheid ten opzichte van kernenergie.
   - N-VA en Open VLD staan open voor het behoud van kernenergie als onderdeel van de energiemix.
   - **Mogelijk Compromis:** Overeenstemming bereiken over een gefaseerde afbouw van kernenergie, gekoppeld aan concrete investeringen en doelstellingen voor de uitbreiding van hernieuwbare energiecapaciteit.
2. Staatshervorming:
   - N-VA pleit voor meer autonomie voor Vlaanderen en efficiëntere staatsstructuren.
   - Groen en Vooruit benadrukken meer samenwerking en versterking van het federale niveau.
   - **Mogelijk Compromis:** Een gematigde hervorming die zowel autonomie als samenwerking binnen de federatie bevordert, met specifieke aandacht voor efficiëntie en responsiviteit van de overheidsdiensten.
3. Migratie:
   - N-VA en Open VLD leggen de nadruk op een strenger maar rechtvaardig migratiebeleid.
   - Groen en Vooruit benadrukken de noodzaak van een humaan en inclusief beleid.
   - **Mogelijk Compromis:** Een gebalanceerd migratiebeleid dat integratie bevordert door middel van taal- en werkintegratieprogramma's, terwijl het ook zorgt voor effectieve maar rechtvaardige grenscontroles.

Aanbevelingen voor Onderhandelingen
- **Focus op Overeenkomsten:** Benadrukken van gedeelde doelstellingen in energie, klimaat en armoedebestrijding als basis voor samenwerking.
- **Flexibele Benadering:** Aanmoedigen van een open houding ten aanzien van compromissen, vooral op gebieden met uiteenlopende standpunten.
- **Concrete Doelstellingen:** Formuleren van heldere, meetbare doelstellingen voor compromisgebieden om vooruitgang te faciliteren.
We kijken uit naar productieve onderhandelingen met het doel een breed gedragen en effectief beleid te realiseren voor de komende legislatuurperiode.

Met vriendelijke groet,
[Naam Adviseur]

Voorlopige conclusies (+/-) uit deze experimenten

• (-) ChatGPT-4 geeft aanvankelijk onvolledige resultaten
• (+) Met herhaalde prompting verbetert chatGPT-4 de resultaten
• (+) ChatGPT-4 leest en “begrijpt” 262 pagina’s op enkele seconden
• (+) Hoewel de resultaten niet helemaal bevredigen, zijn ze toch een goede aanzet om een analyse te doen die anders veel werk zou vergen
• (+) Aan de hand van dit experiment hebben we alvast “ontdekt” dat Groen in zijn standpunten niets zegt over kernenergie. Dit is in de dagen na ons experiment nieuws geworden in de nationale media.

---

2. Wat is Artificial General Intelligence?

Zoals Wikipedia het verwoordt, is kunstmatige algemene intelligentie de hypothetische intelligentie van een machine die de capaciteit heeft om elke intellectuele taak die een mens kan uitvoeren, te begrijpen of te leren. “Een AI-systeem dat een mens kan gaan vervangen”, aldus Pieter Libin. Deze ‘Artificial General Intelligence’, afgekort AGI, zou dus een grote invloed kunnen hebben op het politiek beleid. Zo zouden politici vervangen kunnen worden door een AGI-systeem.

De Uitdagingen van AGI

Libin wijst op enkele uitdagingen die AGI met zich meebrengt, zoals transparantie. “Maar AGI is ook een futuristisch idee, dus het is ook niet helemaal duidelijk dat we daar snel gaan komen. Dat beweren wij ook niet. We hebben daar nog altijd onze twijfels over, hoe snel dat nu allemaal gaat gaan. Bedrijven zoals Google DeepMind en OpenAI, zetten dat op hun website, dat hun doel is dit snel uit te werken. Dat zij het idee hebben dat dit mogelijk is, is wel opmerkelijk”, zegt hij.

Daarnaast is er de kwestie van regulering. Volgens Libin is de huidige Europese wetgeving niet voldoende om de ontwikkeling en implementatie van AGI adequaat te reguleren. “Vanaf dat je een AGI-systeem hebt, dat intelligent is, en heel snel dan zichzelf misschien ook intelligenter zal kunnen maken, dan is dat allemaal zo relevant niet meer. Dan moet je dat al veel verder in de gaten houden dan dat het op de markt is. Daarvoor is die wetgeving niet geschikt.”

AGI op een Geopolitiek Niveau

Libin stelt ook dat de kwestie van AGI niet alleen op een Europees niveau kan worden opgelost. Hij trekt een parallel met kernwapens.

De Toekomst van AGI

Libin erkent dat de toekomst van AGI onzeker is. “Het is heel moeilijk in te schatten op welk punt we zijn. Soms wordt er vergeleken tegenover de technologische evolutie naar een exponentiële curve. Zoals bij COVID zag je in het begin, dat het erg traag ging. Het duurt enkele weken dat er stapsgewijs gevallen bij komen. Maar dan ineens, op een paar dagen tijd, gaat dat de lucht in. Als we technologisch gezien op zo’n exponentiële curve zitten, is het inderdaad heel moeilijk te voorspellen wat er dan de volgende stap gaat zijn.”

Hij voegt eraan toe dat, hoewel AGI veel voordelen kan bieden, het ook veel nadelen kan hebben. “Wat mij belangrijk is, lijkt me dat we die risico’s gaan kwantificeren voor die nadelen. Dat we op basis daarvan een debat voeren hoe we die risico’s en de positieve kanten naast elkaar leggen. Daarna kunnen we kijken hoe we daar het beste mee gaan omgaan.”

Het is duidelijk dat AGI een complex en potentieel ontwrichtend technologisch gebied is dat zorgvuldige aandacht en regulering vereist. Terwijl we vooruitkijken naar de toekomst van AI, is het essentieel dat we deze uitdagingen onder ogen zien en proactieve stappen ondernemen om ze aan te pakken.

---

3. De perceptie en acceptatie van AI door burgers

Het is belangrijk dat iedereen goed geïnformeerd wordt over AI, want artificiële intelligentie wordt niet altijd goed ontvangen door het brede publiek. Kunstmatige intelligentie (AI) speelt een steeds grotere rol in ons dagelijks leven, van spraakassistenten tot aanbevelingssystemen. Maar hoe ervaren en accepteren burgers deze technologie? Begrijpen we wat AI doet, of zijn er nog veel misvattingen, zorgen en angsten bij burgers?  

Acceptatie

Wat zouden burgers ervan vinden dat AI het maatschappelijke, dagelijkse leven meebestuurt? Hebben ze vertrouwen in de beslissingen die AI neemt?  

De acceptatie en het vertrouwen in kunstmatige intelligentie (AI) zijn onderwerp van discussie, met verschillende aspecten die de perceptie ervan beïnvloeden. Volgens Bjorn Kleizen, politicoloog en postdoctoraal onderzoeker aan de UA blijkt dat mensen over het algemeen geneigd zijn om AI als capabeler te beschouwen dan mensen, zelfs wanneer ethische kwesties in overweging worden genomen. Echter, zodra mensen fouten zien bij AI, neemt het vertrouwen af, en blijven ze eerder vertrouwen op menselijke fouten.  

Dit fenomeen van “automatiseringsbias” kan leiden tot een ongebalanceerde beoordeling van de capaciteiten van AI. Bovendien bestaat het risico dat AI-voorspellingen blindelings worden geaccepteerd, zonder dat de kwaliteit ervan wordt beoordeeld. In situaties waarbij een rechter bijvoorbeeld niet in staat is om de waarde van een AI-voorspelling correct in te schatten, kan dit leiden tot ongegronde goedkeuringen van AI-voorspellingen, zelfs als deze onnauwkeurig zijn. Dit benadrukt de noodzaak om kritisch te blijven over het gebruik van AI en om de rol van menselijke beoordeling en besluitvorming te handhaven. 

Perceptie

Het gebruik van artificiële intelligentie (AI) in de publieke sector is complex en divers, met aanzienlijke verschillen tussen lokale en federale niveaus. In de private sector, zoals bij bedrijven als Amazon, is de integratie van AI al veel verder gevorderd dan in de publieke sector, waar de adoptie veel minder consistent is en sterk afhankelijk is van de specifieke context. De percepties van AI door burgers zijn wisselend en vaak afhankelijk van het specifieke type taak of beslissing waarvoor AI wordt ingezet.  

Tessa Haesevoets, onderzoeker aan het department Publiek Bestuur en Management van de UGent, deed er met medeauteurs een onderzoek naar en publiceerde het artikel: “How do citizens perceive the use of Artificial Intelligence in public sector decisions?”. Tessa Haesevoets: “Bovendien spelen de acceptatie en implementatie van AI door ambtenaren een cruciale rol in hoe AI wordt ervaren. Op dit moment hebben we nog geen duidelijk, overkoepelend beeld van hoe AI door burgers wordt ervaren, omdat onderzoek naar dit onderwerp fragmentarisch is en verschillende studies zich op uiteenlopende aspecten richten. Hierdoor is het moeilijk om een complete en samenhangende weergave van de perceptie van AI in de publieke sector te krijgen.” 

---

4. De toekomst van AI in politiek: Vlaams minister-president Jan Jambon: “In de politiek moet de mens altijd de ultieme beslissing hebben”

De toekomst van AI in de overheid belooft ingrijpende veranderingen en verbeteringen in diverse aspecten van overheidsdiensten en beleidsvorming. De integratie van kunstmatige intelligentie kan de manier waarop overheden functioneren en diensten leveren fundamenteel transformeren, waardoor de efficiëntie en effectiviteit aanzienlijk worden verhoogd. Zoals Pieter Libin eerder al zei moeten we AI vooral zien als een handig hulpmiddel en niet meteen als een bedreiging.

De Vlaamse liberalen lieten onlangs weten dat ze willen dat de volgende regeringen artificiële intelligentie inzetten om de overheid af te slanken. Tegen 2030 moet het daardoor met 10 procent minder ambtenaren kunnen, klinkt het. Vlaams Minister-president Jambon, die ook Digitalisering onder zijn verantwoordelijkheden heeft, is positief. Hij beaamt dat hij het idee van Open VLD ziet zitten. “Hoe lichter we het overheidsapparaat kunnen maken, hoe beter.”

Vlaams Minister-president Jan Jambon:

“Momenteel wordt AI al gebruikt in overheidsadministratie. Bijvoorbeeld al onze hulplijnen en uitbetalingssystemen voor gezinstoeslag maken gebruik van AI. Men begint het stilaan wel echt te gebruiken.”

AI als minister?

Minister Jambon ziet voorlopig geen rol weggelegd voor AI als beslisser of medebeslisser. “In de politiek en overheid moet de mens altijd de ultieme beslissing nemen, aangezien daar een zekere eindverantwoordelijkheid bij hoort. Stel dat er ergens een dijkbreuk optreedt; je kunt moeilijk AI verantwoordelijk stellen omdat die zou hebben gezegd dat het op een bepaalde manier gebouwd moest worden. Je weet nooit hoe de toekomst evolueert, maar ik hoop uit de grond van mij hart dat de mens de eindbeslissing kan blijven nemen. Mensen die worden verkozen dienen de eindverantwoordelijkheid te hebben.”

Foto bovenaan: een afbeelding gegenereerd door ChatGPT-4. Opvallend is dat de software ervoor kiest om vooral oude, blanke mannen af te beelden. Je ziet maar een handvol vrouwen, en al helemaal geen personen van kleur. Dit is een voorbeeld van hoe AI enkel de bestaande bronnen gebruikt om afbeeldingen te maken. In die historische bronnen zijn vooral blanke mannen aan de macht. Dit is op geen manier een weerspiegeling van onze eigen overtuigingen.

We vroegen chatGPT-4 de cartoon meer divers te maken.

PROMPT: This picture is mainly old white men. Make it more diverse.

Dit was het (nog niet helemaal geslaagde) resultaat:

De black box van AI

“We weten ook niet precies wat er in onze smartphones gebeurt, maar toch gebruiken we ze massaal. Op een gegeven moment moeten we technologie accepteren. Het is onze taak als overheid om de burger te informeren over betrouwbare technologieën en hen bewust te maken van de mogelijke gevaren die bepaalde technologieën met zich mee kunnen brengen. We moeten een balans vinden tussen het omarmen van innovaties en het waarborgen van de veiligheid en privacy van onze burgers. Het is essentieel dat we als overheid de verantwoordelijkheid nemen om zowel de voordelen als de risico’s van nieuwe technologieën duidelijk te communiceren.” Aldus Jambon.

---

5. Kan AI de democratie verbeteren?

Aangezien de mogelijkheden van AI eindeloos lijken, kunnen we deze ook inzetten om de democratie te verbeteren. Op korte tijd is het immers onmisbaar geworden. Maar hoe kan zo’n systeem bijdragen aan de democratie?

Volgens politicoloog Fouad Gandoul biedt AI gigantische kans om de democratie vooruit te helpen. Dat zei hij in een opiniestuk in De Tijd van 23 april 2023. Hij schetst dat AI kan helpen om de ideeën van een populatie beter te capteren, niet enkel van de luidste stemmen. Waar men nu moeilijk tot compromis kan komen, kan AI overeenkomsten vinden en zo beter de publieke opinie verwerken.

AI is overal

Vandaag de dag is het niet meer weg te denken. In alle sectoren vind je AI terug. Dat weet ook postdoctoraal onderzoeker Bjorn Kleizen. “Bijna iedere grote publieke organisatie experimenteert met een vorm van AI. Bij de VDAB zie je bijvoorbeeld dat het gaat over het schatten van afstand naar werk.”

Dr. Kleizen schetst een voorbeeld van een toepassing bij een Amsterdams project. “Hun idee was nu eigenlijk van ja, er is veel zwerfafval in een grote stad. Wij zijn eigenlijk afhankelijk van klachten om dat spul op te pikken. Wie klaagt er? Gemiddeld gezien zijn dat mensen in welgestelde wijken die relatief vaak klagen. Als we nu een AI erop trainen dat die zwerfafval, zeg maar detecteert, dan kan het wel een stuk eerlijker worden. Dus daar zit een ethisch voordeel in, denk ik.”

Discriminatie

Omdat AI een systeem is dat data en statistieken analyseert, sluipen ook enkele ethische fouten in het systeem. Dr. Kleizen wijst daarbij op een onderzoek van ProPublica.

“Wat daar gebeurde is dat er voor rechters een algoritme werd gebouwd dat de recidiviteit van iemand die gevangen zat zou voorspellen. Met het idee dat we de voorwaardelijke vrijlating, de juistheid van iemand voorwaardelijk vrij te laten, zouden kunnen baseren op dat soort voorspellingen. Dan zouden we het objectiever mee maken.” Daar ging echter een probleem mee gemoeid.

Daarom moet men data-verzamelingen steeds zorgvuldig bekijken om dit soort fouten te vermijden. “Een rechter die niet goed kan inschatten wat de voorspelling van een AI waard is, zou wel eens de voorspelling van een AI kunnen ‘rubberstampen’ zonder dat die daadwerkelijk klopt. Dat is een belangrijk probleem.”

Belang van data

Binnen de AI-wetenschap is er een term ‘garbage in, garbage out’. Dat verwijst naar de input van data in het systeem. Als je slechte data ingeeft, zal je vanzelfsprekend ook slechte resultaten terugkrijgen. Daarbij moeten we wel opletten voor ‘automation bias’. Dat is de neiging om overmatig te vertrouwen op geautomatiseerde systemen, zelfs wanneer ze fouten maken.

Opportuniteit?

In zijn opiniestuk wijst Fouad Gandoul op de kansen en uitdagingen die steeds gepaard gaan met nieuwe technologie. Daarbij is het volgens hem ook steeds belangrijk om dat te koppelen aan grondwettelijke basisprincipes. Als dat niet het geval is, kan de democratie zelfs in gevaar komen.

Maar AI zou dus zeker kunnen helpen om de democratie te verbeteren, maar dan moet dat gebeuren op een correcte manier en met een juiste en uitgebreide regelgeving.

---

Workflow