‘En wanneer ga je nu eens jouw rijbewijs halen?’ Die vraag krijg je waarschijnlijk jaarlijks naar je hoofd geslingerd op een familiefeest of ergens anders. Maar wat als je daar helemaal niet aan wil beginnen omdat je te bang bent om te rijden?
“Enorm veel mensen in België kampen met rijangst, toch wordt er bijna niet over gesproken”, zegt psycholoog Nicky Caelen. “Er hangt een soort taboe rond rijangst, waardoor mensen zich ervoor schamen en er niet over durven spreken. Dat is heel tegenstrijdig met Nederland, waar er zelfs cijfers zijn (één miljoen van de 17,5 miljoen Nederlanders heeft rijangst).”
“Als je naar de literatuur kijkt, dan wordt er een onderscheid gemaakt in rijangst. Maar de kern van rijangst is eigenlijk altijd hetzelfde, namelijk angst voor de angst. Iemand die ooit een paniekaanval heeft gehad in de auto gaat heel snel de angst ontwikkelen om opnieuw een paniekaanval te krijgen”, zegt psycholoog Nicky Caelen.
Je lichaam heeft dus de neiging om op zoek te gaan naar waarom je toen zo angstig reageerde . Vervolgens gaat er in soortgelijke situaties een alarmbelletje af ‘hier kreeg ik toen stress van’.
Nicky Caelen: “Als die angst om het opnieuw mee te maken, blijft aanslepen dan kan het gebeuren dat je schrik krijgt van alles op de baan.”
Rijangst heeft dus altijd dezelfde kern, maar de beleving van die angst verschilt natuurlijk van persoon tot persoon. In deze longread focus ik op drie verschillende ‘soorten’: primaire, fobische en traumatische rijangst.
Geen vertrouwen in jezelf en andere chauffeurs
Primaire rijangst ontstaat meestal door onvoldoende zelfvertrouwen om te rijden.
Je staat te veel stil bij wat er allemaal zou kunnen gebeuren. De rampenscenario’s flitsen door je hoofd en je hebt geen vertrouwen in andere chauffeurs.
Robbe (20) werd van thuis uit verplicht om zijn rijbewijs te halen. De eerste keer slaagde hij niet voor het examen. Hij maakte één klein foutje waardoor stress de bovenhand nam. Ondanks dat hij ondertussen al meer rijervaring heeft, blijft hij een auto eerder zien als iets gevaarlijk dat mensenlevens kan kosten.
“Een typerend kenmerk voor mensen met rijangst is dat ze heel hun route gaan voorbereiden”, zegt psycholoog Nicky Caelen. “Ze doen er alles aan om (voor hun) moeilijke punten hardnekkig te vermijden. Sommigen gaan daar echt heel ver in. Mensen die schrik hebben voor autosnelwegen gaan op zoek naar binnenwegen en dan maken ze er geen probleem van dat ze bijvoorbeeld drie uur onderweg zijn in plaats van één uur.”
Heel veel mensen die met rijangst autorijden, zitten enorm gespannen achter het stuur. En hoe meer gespannen je zit, hoe makkelijker de angst omhoog kan komen. “Stressreductie is een enorm goede zaak. Mensen met rijangst moeten zich bewust leren worden van hun lichaam dat overgespannen is en dat meer ontspannen maken”, vertelt psycholoog Nicky Caelen. Een goede eerste stap in een angstbegeleiding is dus rust vinden. Maar het is niet vanzelfsprekend om dat innerlijke stresskipje thuis te laten als je de baan op gaat en al zeker niet voor iemand die er alles aan doet om autorijden te vermijden.
Bang om de controle te verliezen
Fobische rijangst gaat nog een stapje verder dan primaire rijangst. Fobische rijangst is de ziekelijke angst om met een voertuig te rijden. Je doet er alles aan om auto’s te vermijden omdat je angst hebt om de controle over jezelf of de auto te verliezen.
Bo (23) heeft niet alleen schrik om zelf te rijden. “Ik ben iemand die enorm vaak mijn ogen sluit in de auto”, ze verkrampt dus ook als passagier. Ze doet er alles aan om autorijden te vermijden. Zo heeft ze bijvoorbeeld haar voorlopig rijbewijs bewust meermaals laten vervallen. Bo vindt het te angstaanjagend om zelf de controle te moeten nemen als ze rijdt.
Rijangst gaat bijna altijd gepaard met veel stress. En in stresssituaties is je respons niet altijd op en top. Wil dat dan zeggen dat mensen met rijangst sneller een ongeval kunnen veroorzaken?
“Een ongeval veroorzaken door een paniekaanval gebeurt zelden of nooit”, vertelt psycholoog Nicky Caelen. “Het is puur een irrationele angst die weinig verbinding heeft met de realiteit.”
Angst voor een nieuw ongeval
Rijangst is ≠ sneller een ongeval veroorzaken. Maar is een ongeval meemaken = rijangst krijgen?
Ja, dat brengt ons bij de laatste ‘soort’, namelijk de traumatische rijangst. Die ontstaat uit een aangrijpende ervaring in het verleden, zoals een ernstig ongeval. Je zit zowel als bestuurder als passagier gespannen of angstig in de auto en je hebt een constante angst voor een nieuw ongeval.
Joni (19) raakte op vijftienjarige leeftijd betrokken in een verkeersongeval. Sindsdien heeft ze het vertrouwen in zichzelf, de auto en de anderen in het verkeer verloren. Ze heeft wel de moed gevonden om te leren rijden. Toch blijft de gedachte om iemand per ongeluk aan te rijden in haar hoofd spoken. Ze zou dat schuldgevoel niet van zich af kunnen zetten.
“Bij een angst ga je altijd proberen exposure therapie toe te passen. Dat is een bewezen en werkzame vorm van therapie waarbij je iemand gradueel en geleidelijk aan blootstelt aan de angst. Dat graduele is heel belangrijk, want als je te veel angst ervaart terwijl je rijdt, dan ga je er toch een slecht gevoel aan overhouden. Je moet ze helpen het juiste evenwicht te vinden tussen het vermijden en het aangaan van de angst”, zegt psycholoog Nicky Caelen.
“Hypnose is eigenlijk een vorm van exposure therapie, maar dan terwijl je in de zetel zit”, legt psycholoog Nicky Caelen uit. “Voor je hersenen is het beleven van iets in hypnose of in het echt bijna hetzelfde. Op die manier kan je dus aan een hoger tempo aan exposure doen omdat je hersenen zo veel sneller kunnen denken dan in realiteit.”
Hypnotiseur David Ost: “Al die hocus pocus is niet nodig”
Veronique heeft in 2017 een motorongeluk gehad en ze heeft toen lange tijd niet kunnen rijden door zware letsels. Eenmaal ze terug hersteld was en terug de baan op kon, zag ze datzelfde jaar een auto-ongeluk (met dodelijke afloop) recht voor haar neus gebeuren. Tot ze bij hypnotiseur David Ost in therapie ging, had ze vooral last van haar rijangst op de autosnelweg.
“Een psycholoog spreekt met mensen in het bewustzijn. Je kan heel veel met dat bewustzijn, maar er zijn bepaalde zaken die je daar niet gaat kunnen veranderen. Bij een psycholoog kan je je verhaal kwijt en dat is goed, maar je kan erover blijven praten. Dat is niet voldoende om een angst of een trauma te kunnen loslaten. Met andere woorden, de kern of de oorzaak van het probleem blijft bestaan. Om echt van die angst af te raken, moet je in dialoog gaan met het onderbewustzijn”, vertelt hypnotiseur David Ost.
Veronique: “Op de autostrade sloeg ik in paniek en verkrampte ik echt helemaal. Ik heb dan wel slachtofferhulp gekregen na het ongeval, maar dat was niet wat ik wou. Dat was gewoon praten met iemand en de angst ging daar niet mee weg. Ik ben bij psychologen geweest en heb medicatie gekregen om bepaalde gedachten te verdringen, maar dat hielp niet bij mij. Dat is goed voor een korte periode, maar de oorzaak pakken ze niet aan. Ik geloof wel in hypnose dus ik ben dan in die richting gaan zoeken en toen kwam ik uit bij David.”
“Wat ik nu ga zeggen, is eigenlijk iets wat je niet hoeft te geloven”, lacht hypnotiseur David Ost.
“Ieder mens heeft een innerlijke stem, noem het onderbewustzijn. Dat onderbewustzijn zorgt ervoor dat je altijd veilig bent. Als je bijvoorbeeld ooit bent stilgevallen in een tunnel, dan gaat het onderbewustzijn dat associëren met een negatieve ervaring. Daardoor kan je dus later een ongemakkelijk gevoel krijgen als je door een tunnel rijdt.”
“Ik ben twee jaar geleden bij David in therapie gegaan en dan was mijn angst bijna volledig verdwenen. Nu komt mijn angst soms terug naar boven en ik weet niet hoe het komt. Als ik de uitlaat van een sportwagen hoor of ik zie mensen te snel rijden, dan zie ik in mijn hoofd een ongeval afspelen. Ik denk dan vaak in mezelf ‘het is niet waar hè, we gaan ze binnen een honderdtal meter tegenkomen helemaal in puin’. Op zo’n momenten krijg ik hartkloppingen, begin ik te zweten en verkramp ik volledig. Wat maakt dat als ik ergens toekom, ik echt zowel mentaal als fysiek uitgeput ben.”
“Ik spreek dat onderbewustzijn aan en vraag om een bepaalde richting uit te gaan. Als je wacht en zelf niets doet, dan ga je voelen dat je op een gegeven moment spontaan een duwtje krijgt in een bepaalde richting.
Dat is een gevoel dat van binnenuit komt.” “En je hoeft daar niet in te geloven”, lacht hij opnieuw. “De meeste mensen die langskomen, die geloven dat ook niet totdat ze daar dan staan en het voelen.”
“Je hebt eerst een kort gesprekje zodat hij weet met welke angst of probleem je zit. Dan sta je recht, sluit je je ogen, leg je je linkerhand op je borst en je rechterhand op je buik. Vervolgens moet je heel traag inademen en je op zijn stem focussen. Ik ben iemand die in hypnose gelooft dus mijn onderbewustzijn reageerde redelijk snel op Davids vragen. Ik kantelde naar voor als het antwoord ja was en ik kantelde terug naar achter als het antwoord nee was.”
“Dat onderbewustzijn is enorm intelligent, het doet zaken die we met ons denken niet zouden kunnen doen.
Als je daarmee gaat werken, dan komt de oorzaak redelijk snel en makkelijk naar boven. Dan kan je je onderbewustzijn dus bijvoorbeeld duidelijk maken ‘kijk dat had niets te maken met door die tunnel te rijden’. Als dat inzicht er komt op onderbewust niveau, dan zie je die angsten eigenlijk spontaan verdwijnen.”
“Ik ben buiten gekomen bij David en ik ben zonder al te veel getwijfel in mijn auto gekropen en heb meteen de muziek opgezet. Als ik mijn angst wil verdringen, dan begin ik te zingen en dat voelde allemaal meteen goed. Ik ben kort daarna uit mezelf in de regen een lange afstand gereden.
Dat zou ik vroeger nooit gedaan hebben.”
