Art. 1: Alle mensen worden vrij en gelijk geboren

Wies De Graeve: “Mensenrechten zijn er om te blijven”

Wies De Graeve blijft mensenrechten verdedigen, zelfs (en vooral) in tijden vol schendingen

Art. 1: Alle mensen worden vrij en gelijk geboren

Voor Wies De Graeve zijn mensenrechten een kompas. Als directeur van Amnesty International Vlaanderen is hij er dagelijks mee bezig, een droomjob voor hem. Momenteel heeft hij het drukker dan ooit. Wereldwijd worden rechten geschonden, zelfs in Europa. In Polen en Hongarije is de rechtsstaat in gevaar en liggen lgbtq+ personen en andere minderheden onder vuur. Zelfs de Europese Unie neemt het niet zo nauw met de rechten van vluchtelingen. Dat valt op door de schrijnende situatie waarin vluchtelingen moeten wonen in opvangkamp Moria in Griekenland en door een samenwerking met Libië, waardoor vluchtelingen daar worden opgevangen maar in onmenselijke omstandigheden leven en zelfs gefolterd en verkracht worden. 

Wereldwijd worden nog steeds mensenrechten geschonden. Zijn ze dan wel nuttig, als ze toch niet nageleefd worden? 
Voor mij is het antwoord ondubbelzinnig ja. Mensenrechten zijn enorm nuttig. Ze hebben al voor heel veel verandering gezorgd, denk maar aan vrouwenrechten, holebirechten en sociale rechten. De strijd vraagt volharding en is iets voor de lange termijn. Iets van de ene op de andere dag veranderen in het claimen van mensenrechten is bijna onmogelijk. In mijn boek (Het recht om mens te zijn uit 2018, n.v.d.r.) noem ik ze een kompas, iets om naartoe te werken omdat ze ons altijd een stap dichter brengen bij een betere toekomst en een betere samenleving.
Mensenrechten zijn als een goede geest uit een fles. Wanneer de fles wordt geopend, en mensen hun rechten omarmen, krijg je ze er niet meer terug in en gaan ze niet meer weg. Dat ze worden aangevallen door leiders die de macht voor zichzelf willen, bewijst net hun kracht. Mensenrechten zijn van iedereen en dat zien die leiders niet graag gebeuren. Die druk is alleen maar een bevestiging van het belang ervan. Het is niet omdat ze nog niet volledig verworven zijn, dat we ze moeten opgeven. Mensenrechten zijn niet de gemakkelijkste, maar wel de beste oplossing en het is niet omdat ze onder druk staan, dat ze niet relevant zijn. Integendeel, ze zijn relevanter dan ooit. We mogen niet in een hoekje zitten wachten tot de klappen komen om die af te weren, we moeten naar buiten komen en ervoor vechten. 

In Polen en Hongarije gebeuren momenteel grove mensenrechtenschendingen. Wat moet de EU doen om het naleven van mensenrechten in haar lidstaten af te dwingen? 
Men moet assertiever zijn. Het is goed dat rond Polen en Hongarije de artikel 7-procedure is ingeroepen. Dat gebeurt bij een ernstige en voortdurende schending van het verdrag van de Europese Unie en de waarden daarin en kan uiteindelijk leiden tot een schorsing als lidstaat. Dat is een duidelijk statement. Maar het kan niet bij het aankondigen van een procedure blijven. Er moeten meer conclusies aan gebonden worden, bijvoorbeeld economisch of diplomatiek.
Didier Reynders, Europees Commissaris voor Justitie, heeft voorgesteld dat lidstaten jaarlijks een rapport moeten opstellen rond het naleven van mensenrechten in hun land. Momenteel moeten ze zich al verantwoorden over hun budget en hun financieel beleid. Reynders wil ook zoiets rond mensenrechten en de rechtsstaat. Op die manier zouden die onderwerpen jaarlijks op de agenda komen en kunnen we proberen landen zoals Polen en Hongarije opnieuw mee te nemen in de dynamiek. Ook zouden we er baat bij hebben als alle leiders van de EU duidelijker durven zijn. We hebben mensenrechtenkampioenen nodig die het durven zeggen als er zaken de verkeerde kant op gaan. Dan worden mensenrechten iets waar we voor staan en waar we de meerwaarde van inzien om ons bij aan te sluiten. 

Maar de EU schendt zelf ook mensenrechten, zeker bij het omgaan met mensen op de vlucht. Denk maar aan de samenwerking met Libië en de situatie in Moria. Hoe kunnen ze dat beter doen? 
Het dossier Asiel en Migratie is echt een frustratie van mij. Het recht op asiel is zo fundamenteel, je hebt recht op veiligheid en bescherming als je die niet kan vinden waar je je bevindt. We slagen er niet in om het beleid daarover bij te sturen en ik zie het niet de goede kant uitgaan, zeker niet in Europa. Dat is een enorme smet op het blazoen van de EU en ze moeten zich niet superieur voelen als het over mensenrechten gaat, als ze dat niet in orde krijgen. Er zijn enkele dingen die gewoon van vandaag op morgen zouden moeten gebeuren. Reloceer die mensen, verspreid ze over de lidstaten, werk die asielprocedures af in de landen waar ze gereloceerd zijn, geef ze goede opvang. Er ontbreekt good will of politieke wil. Men houdt ze daar als afschrikking.
Het is niet zozeer een crisis van mensen die vluchten, het is een crisis van management. Een unie van meer dan 500 miljoen mensen is in staat om dat op een goede manier te doen. Er zijn concrete noden zoals bijvoorbeeld het ontruimen van de kampen en het opnieuw opstarten van reddingsoperaties op de Middellandse Zee. Er verdrinken nog steeds mensen. Search and rescue-operaties worden niet meer georganiseerd door de EU en ngo’s worden tegengehouden om het te doen. Dat is gewoon puur humanitair. Er moet een gedeeld beleid komen waar mensen op de vlucht gezien worden als mensen die hun recht claimen, en niet als een bedreiging. Dat betekent niet automatisch open grenzen. Dat betekent gewoon dat je dat op een ordentelijke manier doet en de EU moet daartoe in staat zijn. Ze moeten daar echt een tandje bijsteken.

Worden er mensenrechten geschonden in België?
Een belangrijk pijnpunt in België is al langer gekend, namelijk de situatie in de gevangenissen. Keer op keer wordt dat aangekaart, maar er is politiek weinig aandacht voor. De situatie in sommige gevangenissen is onmenselijk en dat is een schending van mensenrechten. Het tweede pijnpunt sluit aan bij asiel en migratie. Een tijdje geleden is België nog veroordeeld door het Europees Hof van de Rechten van de Mens voor het terugsturen van mensen naar Soedan in 2017. Met Amnesty zeiden we toen dat dat een schending van de rechten was en het Hof heeft ons gelijk gegeven. Ook in onze asiel en migratieprocedures moet een mensenrechtencheck komen.
Daarnaast zijn er nog veel pijnpunten, waar de staat óók een belangrijke verantwoordelijkheid heeft. Zo willen we dat België de strijd aangaat tegen seksueel geweld. Er zijn mogelijkheden tot vooruitgang in het preventieve beleid, de zorg voor slachtoffers, het actief voorkomen,… Maar ook het recht op onderwijs, recht op een fatsoenlijk onderkomen en recht op werk worden soms geschonden. Mensen in armoede zitten op die drie fronten in de verdrukking. Dat is het brede veld, maar heeft wel allemaal met mensenrechten te maken. Het algemeen verbod op de hoofddoek in het gemeenschapsonderwijs zou ook niet mogen. Het gaat in tegen het recht op vrijheid van godsdienst, wat ook inhoudt dat je je religie mag uiten. Natuurlijk zijn er specifieke omstandigheden waar een verbod proportioneel en gerechtvaardigd is, bijvoorbeeld uit veiligheidsvoorschriften. Maar een algemeen verbod kan niet. Voor ons gaat het om de vrijheid en is het dragen van een hoofddoek een fundamentele keuze van vrouwen. Het lijkt nogal paternalistisch en gaat in tegen de vrijheid dat bepaalde machtsstructuren een algemeen verbod opleggen. Momenteel maken we ons ook ernstig zorgen over de situatie in de woonzorgcentra (na het interview bracht Amnesty International een onderzoek uit over de situatie in de woonzorgcentra: Woonzorgcentra in de dode hoek, n.v.d.r.). Tijdens de coronacrisis zijn de rechten van ouderen zwaar geschonden. 

België zetelt nu bijna twee jaar in de VN veiligheidsraad met een programma gebaseerd op mensenrechten. U had hoge verwachtingen. Hebben ze die kunnen waarmaken? 
Ik zie het als een sterk signaal dat ons land zich inzet voor mensenrechten. Ik geloof dat België in een moeilijke geopolitieke toestand zijn best gedaan heeft, maar ik had meer verwacht. We hadden gehoopt op een grotere impact. Er zal uiteraard een reden zijn dat ze hebben toegegeven in sommige dossiers, waarschijnlijk vanuit diplomatiek oogpunt, maar ik had toch graag gezien dat er meer voet bij stuk gehouden werd. 

Wat zou er gebeuren als de VN de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens afschaffen? 
Het eerste dat we zouden moeten doen is opnieuw een gelijkaardige UVRM opstellen. We hebben zo’n internationaal programma nodig. Als heel die infrastructuur zou wegvallen, worden we een eeuw teruggekatapulteerd in de tijd. We zouden meer conflicten en dictaturen zien, maar dat is natuurlijk de pessimistische kijk.  Het kan ook anders zijn. Zoals ik al zei, mensenrechten zijn een geest uit een fles. Je kan nooit teruggaan naar de situatie van 100 jaar geleden. De burgers zouden dat nooit aanvaarden. Je gaat natuurlijk veel meer ruimte krijgen voor malafide machthebbers om foute zaken te proberen, maar ik denk dat mensenrechten iets zijn voor de toekomst. Ze zitten in de mensen zelf. Als de structuren wegvallen, blijven onze rechten rechten bestaan. De strijd zou moeilijker worden, maar ze zitten in onze maatschappij, in de mensen en in onze hoofden en zijn er om te blijven. 

Zijn mensenrechten een westers concept? 
De voorgeschiedenis van de UVRM heeft westerse roots, dat kunnen we niet ontkennen. De vorm is een traditie uit het Westen. Denk aan Eleanor Roosevelt met haar perkament vol artikels, de Magna Carta, de geest van de Franse Revolutie en de onafhankelijkheidsverklaring van de VS. Toch is de inhoud niet westers. De waarden zaten al verweven in andere samenlevingen. Ook zijn we al meer dan 70 jaar na de oprichting van de UVRM. We zijn geëvolueerd in de wereld en de kolonisatie ligt ver achter ons. In 1993 werd de UVRM door alle landen opnieuw bevestigd, zonder westerse inmenging.
Maar misschien is onze organisatie wel het grootste bewijs dat mensenrechten universeel zijn. We zijn aanwezig in Nigeria, Mongolië, Venezuela,… In al die landen hebben mensen zich achter die mensenrechten geschaard en zetten ze zich ervoor in. Slachtoffers van mensenrechtenschendingen zullen nooit zeggen dat mensenrechten een Westers concept zijn. Het is misschien geen argument, maar hoe kan het verbod op foltering in godsnaam een westers concept zijn? Dat is iets dat ik me altijd bedenk als ik die vraag hoor. 

Wat hoopt u voor de toekomst van de mensenrechten? 
Mijn grootste hoop is dat ze verder onze harten en hoofden veroveren. Ik hoop dat iedereen ze opnieuw in alle dimensies gaat omarmen en dat we terug aansluiting vinden bij hun dieperliggende waarden. Een manier waarop dat voor ons zou kunnen, is terug connectie vinden met hun voorgeschiedenis, namelijk de Tweede Wereldoorlog. Dat geldt natuurlijk niet voor een groot deel van de wereld, maar wel voor ons.
Mensenrechten mogen niet beschouwd worden als iets vanzelfsprekend. Ik wil niet dat we moeten zien hoe bepaalde rechten uitgehold worden voor we beseffen hoe belangrijk ze zijn. Ze moeten weer actief aandacht krijgen. Ook beleidsmakers moeten dat doen. Ik hoop dat sommige van hen weer mensenrechtenkampioenen worden en ze naar voor schuiven. Ze zijn geen barrière of last, ze geven net zoveel kracht om dingen beter te doen. Ze helpen om de juiste beslissing te nemen. Mensenrechten geven de hele wereld een gedeeld kader waarin we ons veilig kunnen bewegen en waar fundamentele menswaardigheid voor ieder verzekerd is.

Wil je dat anderen dit ook lezen? Deel!

Zeen is a next generation WordPress theme. It’s powerful, beautifully designed and comes with everything you need to engage your visitors and increase conversions.

More Stories
Van budgetwinkel tot coole thriftshop