Hoewel de Europese Unie uit 27 lidstaten bestaat, en democratie een van haar kernwaarden is, is er toch nog wel eens sprake van een democratisch tekort. Dat betekent dat haar complexe instellingen zouden falen bij de vervulling van wat ze verondersteld worden te doen, namelijk: de stem van het volk te alle tijde vertegenwoordigen. Denk aan Polen of Hongarije die hun eigen nationale wetgeving hogerop stellen dan het Europese recht. Eén van de kernwaardes van de EU is juist dat de Europese wet- en regelgeving boven de nationale wetten staat. Hier raken dus 2 democratieën in strijd. Als de Europese regelgeving gevolgd wordt, schendt ze dan de de wet van de Poolse of Hongaarse democratie? Of beschermt de EU juist de rechten van haar burgers? Heeft de EU dan in deze zaak haar democratische grens bereikt?
Federaal Europa versus (on)democratisch Europa
De conflicten met Polen en Hongarije zijn niet de eerste signalen van ongestemdheid binnen Europa. Het duurt meestal een aantal jaar om tot een overeenkomst te komen in het Europees Parlement. En dat is logisch. 27 lidstaten die allemaal hun eigen politieke landschap hebben zijn moeilijk te verenigen en eindigen vaak in compromissen. Deze langzame wetsvorming vol compromissen zorgt ervoor dat de Europese Unie voor haar burgers ver weg kan voelen. Daarom zijn er tal van organisaties, zoals Stand up for Europe en The European Democracy Lab, die de werking van de Europese Unie dagelijks in vraag stellen. Deze organisaties pleiten bijvoorbeeld voor een federaal Europa, met president, regering en een gezamenlijke begroting. Zo blijft de EU gemotiveerd om zichzelf te verbeteren.
Maar verbetert de EU zich genoeg? Of is het tijd voor Europa om aan de alarmbel te trekken? Wij spraken met Members of European Parliament en met betrokken organisaties om hun meningen over dit “Democratisch deficit” te horen.
Voorstanders
We spraken zowel met Saskia Bricmont als Kathleen Van Brempt. Beide vinden dat er nog steeds veel moet worden gedaan om een totaal democratisch Europa te hebben en dat dit enkel kan gebeuren via de Europese Unie zelf.
MEP Saskia Bricmont (Ecolo) zetelt in het Europees Parlement. Volgens haar is Europa zeker nog niet democratisch genoeg. Daarbij kijkt ze vooral naar de individuele lidstaten. De regeringen zijn de foute kant op aan het gaan, en daar moet de EU meer “haar tanden kunnen laten zien.”
Volgens Bricmont moet de EU haar burgers meer betrekken in het beleid van de Europese Unie. Ze zijn op de goede weg met initiatieven zoals “The Conference of the Future of Europe” maar er is nog werk aan de winkel.
MEP Kathleen Van Brempt (Vooruit) is ervan overtuigd dat de democratische limieten nog lang niet in zicht zijn. Het is wél nodig dat Europa zijn principes verankert voordat de EU nog meer landen laat toetreden. Hoewel de Europese principes aangevallen worden door landen zoals Polen en Hongarije, gelooft Van Brempt dat die principes wel nog goed zitten in de Europese instellingen. Wel vindt ze dat er nog werk te doen is rond de unanimiteitsregel, die stelt dat elk lid van de EU het recht op veto heeft.
De bevolking is weer een ander verhaal. Zitten die democratische principes goed verankerd bij hen of wordt democratie gezien als een gegeven? Het is voor haar daarom dus belangrijk dat de gewone burger een grotere stem krijgt binnen de EU.
Van Brempt steunt het idee van de organisaties die Europa gelijk willen maken met de grond. Het is volgens haar een goede denkoefening om te kunnen achterhalen op welke vlakken Europa zich moet verbeteren. Initiatieven zoals de European Democracy Lab, Meer democratie en dergelijke steunt ze niet. Volgens Van Brempt is het zeer belangrijk dat Europa verder bouwt op wat ze al hebben.
Alternatieven
The European Democracy Lab is een van de honderden organisaties die een nieuw Europa probeert te vormen. The European Democracy Lab is gewijd aan de ontwikkeling van nieuwe ideeën voor Europa. Ze combineren onderzoek, activisme en cultuur.
Ulrike Guérlot, oprichter van de European Democracy Lab, vertelt dat ze na de bankencrisis erg gechoqueerd was toen ze vond dat de Europese Unie zo ver ging dat ze in feite de toekomst van de jongeren verpestte. Toen realiseerde Guérlot dat dit niet het Europa was waarvoor ze wilde werken. In 2014 besloot ze de European Democracy Lab op te richten.
In haar ogen is er ook zeker een democratisch deficit die teruggaat tot de bankencrisis.
De oprichting van de European Democracy Lab is bedoeld om een Europa te vormen zonder een democratisch deficit. Volgens haar hebben we al twee derde van de weg afgelegd.
Stand Up For Europe is een organisatie die werd opgericht in 2016 door Europese burgers die bereid zijn om een beter Europa op te bouwen. Een van hen is Faedran Bourhani. “Het ideale Europa, volgens Stand Up For Europe, is met een president, regering en een gezamenlijke begroting. In de toekomst zien wij Europa als een modern, efficiënt en slim die zich inzet voor de groei en het welzijn van zijn burgers. Een democratisch Europa dat niet buigt onder het gewicht van technische procedures, administratieve voorschriften of rivaliserende overheidsmachten.”
“Bij de oprichting in 2016 kozen we ervoor om ons ook te gaan focussen op stadsniveau, want zulke zaken tellen zeker mee. Hiermee wil onze organisatie Europa dichter bij de mensen brengen. Zelf hebben we het gevoel dat Europa ver weg van de mensen staat, daarop willen wij inspelen. Zo leggen we een link met wat er gaande is in steden en met wat er op Europees niveau afspeelt.”
Meer Democratie is een Belgisch initiatief en wordt mede bestuurd door Bert Pennickx:
“Onze organisatie bestaat voornamelijk uit Belgische burgers die niet in de politiek zitten. We willen België, en uiteindelijk heel Europa, democratischer maken. Er is een grote kloof tussen het oorspronkelijke idee achter de EU en de huidige situatie. Daarom willen we rechtstreeks verkozen bestuurders, en een eerlijker en burgervriendelijker kiesstelsel. Ook het ‘baantjescarrousel’ binnen het openbaar bestuur moet verdwijnen, want dat is allesbehalve democratisch. Daarnaast willen we meer bindende referenda die voortkomen uit burgerinitiatief.
Dit alles willen we bereiken door middel van campagnes en diverse acties. We geven publicaties uit, organiseren evenementen en beheren petitie.be, een website waarop iedereen een professionele petitie kan lanceren. Dat moet leiden tot een Europa waar directe democratie heerst, waar burgers in gesprek gaan over maatschappelijke problemen, waar mensen kunnen zeggen wat ze willen en waar de juiste beslissingen worden genomen, gebaseerd op de wil van het volk.”
Tegenstanders
We spraken ook met Marc Botenga en Tom Vandendriessche. Ook zij zien de EU niet werken, en willen van binnenuit de wind anders doen waaien.
MEP Vandendriessche (Vlaams Belang) vindt de EU de verkeerde kant op gaat. Onbekende bureaucraten en technocraten hebben het volgens hem voor het zeggen. “We moeten terug naar een gemeenschap van soevereine natiestaten, waarbij welvaart en vrede wordt gepromoot”, vindt hij. Daarbij wijst hij naar hoe de Europese Unie ooit ook zo is ontstaan. Vandendriessche vreest dat de EU zoals ze nu bezig is alleen maar in sociale en politieke spanningen terecht zal komen.
MEP Marc Botenga (PVDA) is zeer kritisch over de Europese Unie. Ze is volgens hem nooit echt democratisch geweest, en dat ligt aan de manier waarop de EU gebouwd is. Ze is gemaakt om een verenigde Europese markt te zijn, en dat heeft als resultaat dat de EU een systeem van lobbyen is geworden, zegt hij. Zo werden de uitslagen van referenda niet gevolgd en kiest de Europese Commissie de wil van bedrijven over die van het Europees Parlement. Botenga vindt de EU ook te ingewikkeld, waardoor de burgers niet bereid zijn zich te engageren in de Europese politiek.
Een oplossing lijkt hem een bindend referendum dat door burgers kan worden opgezet, en minder inmenging van bedrijven.
