Je staat er niet bij stil. Kunnen lezen, dat kan bijna iedereen in België toch? Maar beeld je het nu even in dat je slecht, of helemaal niet kan lezen. Denk eens aan hoeveel deuren er dan voor je sluiten. Het nieuws kan je niet lezen, verkeersborden begrijp je niet, je kan geen nieuwe recepten uit een kookboek proberen, en vacatures die begrijp je gewoon niet. Al deze dingen die we als normaal beschouwen zijn onmogelijk of ontzettend moeilijk voor zij die moeilijk of helemaal niet kunnen lezen. Nochtans kan het lezen van literatuur een brede waaier aan voordelen met zich meebrengen.
Een korte inkijk in de wereldwijde geletterdheid
De eerste tekenen van het geschreven woord verschenen al meer dan 5000 jaar geleden. Op deze manier konden onze voorouders kennis en informatie opslaan over langere tijden en deze over langere afstanden versturen. Vandaag de dag vinden we het vanzelfsprekend dat bijna iedereen in België kan lezen en schrijven. Maar dat is niet altijd zo geweest. Vroeger was dat enkel weggelegd voor mensen van adellijke afkomst, rijke handelaren en geestelijken. Pas in de 18e eeuw begonnen de meeste mensen te leren lezen en schrijven.
Maar zelfs de dag van vandaag is er in bepaalde landen nog een hoge ongeletterdheid aanwezig. Volgens David Atchoarena, directeur van het UNESCO Instituut voor Levenslang Leren, zijn er wereldwijd ongeveer 750 miljoen mensen ongeletterd. Vooral in Sub-Sahara-Afrika (27%) en Zuid-Azië (47%) ligt de graad van ongeletterdheid een stuk lager (UNESCO, 2017). Gelukkig lijkt daar wel steeds verbetering in te komen. De alfabetiseringsgraad ligt bij jongeren hoger dan bij volwassenen. Dit valt te verklaren doordat wereldwijd jongeren steeds meer toegang krijgen tot qualiteitsvol basisonderwijs in vergelijking met de vorige generaties.
Wereldwijde alfabetiseringsgraad, 2015:
De situatie in België
In België kan bijna iedereen lezen of schrijven. Maar dat wil niets zeggen over het niveau van onze geletterdheid. Uit een grootschalig internationaal PIAAC-onderzoek in verschillende OESO-landen blijkt in Vlaanderen 15% van de volwassenen (16-65 jaar) moeilijkheden met lezen en schrijven te ondervinden. Dat wil zeggen dat ongeveer 1 op 7 volwassen Vlamingen problemen ondervinden als ze bijvoorbeeld een mail moeten schrijven of informatie moeten opzoeken. En dat kan voor heel wat problemen zorgen.
De gevolgen van on- of laaggeletterdheid
Mensen die ongeletterd of laaggeletterd zijn hebben een hogere kans om in armoede terecht te komen. Dat blijkt uit een onderzoek van de Nederlandse ‘Stichting Lezen en Schrijven’. 19% van de Nederlanders die laaggeletterd zijn hebben minstens 1 jaar moeten rondkomen met een inkomen dat onder de armoedegrens lag. Dat percentage ligt 2 keer zo hoog als bij niet-laaggeletterden. En ruim 6% van de laaggeletterden bleek langdurig arm te zijn, ten opzichte van 2.5% bij de niet-laaggeletterden. Laaggeletterden bleken ook 3 keer zoveel afhankelijk te zijn van een uitkering dan niet-laaggeletterden.
Vlaams initiatief
Net daarom zetten organisaties zoals Iedereen Leest in Vlaanderen sterk in op leesbevordering. Iedereen Leest heeft als organisatie het doel om zoveel mogelijk mensen het plezier van het lezen te laten ontdekken. Dit doen ze door verschillende programma’s en campagnes te coördineren, zoals:
- Boekstart: Boekstart focust zich op baby’s en peuters. En wil dat ouders zo vroeg mogelijk boekjes samen bekijken en er erover te praten met hun kinderen. Want op deze leeftijd groeit de woordenschat razend snel. En door zo vroeg mogelijk te beginnen, hebben de kinderen het later gemakkelijker op school.
- De Leesjury: De Leesjury is een leesclub voor kinderen tussen de 4 en 18 jaar. Elk jaar lezen zij in 7 verschillende leeftijdsgroepen samen een aantal boeken. Ze komen door het jaar ook samen om deze boeken te bespreken en er over te oordelen. Op het einde van het jaar kiezen ze hun favoriete boek en organiseren ze nog een viering waarbij ze vaak de auteurs uitnodigen om hun boeken te bespreken. Tijdens het leesjaar van 2020-2021 deden meer dan 11.000 jonge lezers mee aan de Leesjury. De Leesjury viert in 2022 ook haar 40 jarige bestaan.
De focus van Iedereen Leest ligt vooral bij de jongere generaties. Omdat een succesvolle leesbevordering bij jongeren er levenslange lezers van maakt. Sylvie Dhaene, directeur van Iedereen Leest geeft een extra woordje uitleg over waarom dit nu zo belangrijk is:
Volwassenen kunnen dan weer terecht bij de facebookgroep van Iedereen Leest, initiatieven zoals Lang Zullen We Lezen, of een van de talrijke lokale leesgroepen in de buurt.
Lezen is enorm belangrijk voor je individuele ontwikkeling.
Sylvie Dhaene, directeur van Iedereen Leest
Wie goed kan lezen kan beter functioneren in de maatschappij.
Waarom lezen mensen?
Goed kunnen lezen is van groot belang in ons dagelijkse leven. Maar het voldoende lezen van boeken en andere literatuur kan ook van groot belang zijn. Lezen kan zelfs positief zijn voor de gezondheid.
Het is gezond
Lezen stimuleert namelijk een tal van verschillende zones in je brein. Je verbeterd je analytische vermogen, stimuleert je herinneringsvermogen, verbreed je verbeelding en nog veel meer. Het lezen van boeken kan zelfs de cognitieve achteruitgang van je hersenen tegengaan naarmate je ouder wordt, en kan er dus voor zorgen dat je herinneringsvermogen beter blijft werken. Uit een onderzoek van de Californische Universiteit, Berkeley, blijkt zelfs dat mensen die vaak lezen minder kans maken om de ziekte van Alzheimer te krijgen.
Verbetering van je communicatie en redeneringsvermogen
Een voelbaar voordeel van veel lezen is dan weer de verbetering van je communicatie skills. Mensen die meer lezen ontdekken meer nieuwe woorden, en kunnen zich zo beter uitdrukken met een bredere woordenschat.
Wanneer je regelmatig leest gaat er een hele nieuwe wereld voor je open. Je leert nieuwe manieren van denken, je leert over nieuwe culturen, mensen en gebeurtenissen die je anders nooit had leren kennen. Vrijwel alle boeken van de meest diepgravende literatuur tot oppervlakkige romans en zelfs stripverhalen kunnen een blijvend effect hebben op de denkwijze en het gedrag van de lezer. Studies tonen zelfs aan dat het lezen van fictieboeken ons vermogen tot empathie kan vergroten.
Last but not least: Ontspanning
Boeken lezen moet niet altijd een heuse ervaring of een zelfverbetering zijn. Nee, soms wil je er gewoon even tussenuit, om te ontglippen aan de dagelijkse sleur. Of wil je gewoon even ontspannen. En ook daar zijn boeken het perfecte medium voor. Of het nu zelfhulpboeken, romans, non-fictie, of stripverhalen zijn. Soms heb je gewoon even nood aan ontspanning. En ook daar kan de literatuur ons in helpen.
Als je wat meer wil te weten komen over waarom mensen lezen, dan kan je deze video van Jörgen Apperloo, docent Nederlands en Youtubevlogger, eens bekijken. Zeker een aanrader.
Vlaams onderzoek is te beperkt
Onderzoek naar het leesgedrag van de Vlamingen is enorm beperkt. Het laatste grote rapport rond dit thema dateert van 2011. Toen werd er een grootschalig onderzoek gevoerd naar het koop- lees- en leengedrag van Vlamingen.Toen stelden onderzoekers vast dat 71% van de Vlamingen minstens één boek per jaar las. En dat 13% meer dan 20 boeken las. Maar deze cijfers zijn dus al 10 jaar verouderd.
Het BoekenOverleg, de organisatie die onder leiding van Literatuur Vlaanderen de belangen van de boeken- en literatuursector in Vlaanderen vertegenwoordigt in gesprekken met de politieke wereld, vraagt dan ook naar meer onderzoek voor de sector in hun ‘Actieplan Leesbevordering 2.0’.
Het is noodzakelijk om leesbevordering als onderzoekstopic op de agenda van onderzoeksgroepen te krijgen zodat door veldanalyse en wetenschappelijk onderzoek betere beleidsvisie- en praktijkontwikkeling mogelijk worden. Ook meer beleids en sectorgericht onderzoek is aan de orde, o.a. een vervolgonderzoek naar lees-, leen- en koopgedrag (2011). Er is een manifest gebrek aan data. Ook monitoring van evoluties in de sector als basis voor toekomstig beleid ontbreekt vandaag.
Actieplan 2.0 BoekenOverleg
Op de Nederlandse makrt voert het marktonderzoeksbureau GfK, in opdracht van KVB Boekwerk, 4 keer per jaar een groots consumentenonderzoek naar het koop-, leen en leesgedrag van de Nederlandse consumenten. Wat er voor zorgt dat er over de Nederlandstalige boekenmarkt, en je zou denken ook de Vlaamse boekenmarkt aangezien zij dezelfde taal delen, een heleboel cijfers beschikbaar zijn. Maar deze cijfers zomaar overnemen is onverantwoord. Er zijn namelijk grote verschillen tussen de Nederlandse en de Vlaamse boekenmarkt. Sylvie Dhaene geeft een extra woordje uitleg:
De toekomst van het boek
Met de opkomst van e-readers en audioboeken schakelen steeds meer en meer mensen over op deze alternatieve lees-vormen. Maar het einde van het papieren boek blijft blijkbaar nog even uit. Nog steeds veel mensen verkiezen het gevoel en de ervaring van papieren boeken. Al kan het gebruiksgemak van e-readers niet ontkend worden.
Ook Iedereen Leest zet zich voor een deel in op de digitalisering van boeken. Maar toch heeft het papieren boek nog altijd een belangrijke plaats. Sylvie Dhaene, directeur van Iedereen Leest laat weten wat ze er bij Iedereen Leest van vinden.
“Eigenlijk is de drager (van het verhaal) voor ons niet zo belangrijk. Maar wij vinden wel het papieren boek enorm belangrijk bij baby’s en peuters. Onderzoek zegt dat we hun zoveel mogelijk weg moeten houden van beeldschermen tot een bepaalde leeftijd. Daar nemen wij dus wel een standpunt over in, dat is het standpunt van Kind & Gezin. Schermtijd moeten we beperken tot een bepaalde leeftijd. Dat heeft vooral te maken met de moteriek van de kinderen. Zij moeten leren bladeren en dat soort boekgewenning ondergaan.”
“Maar bijvoorbeeld in de voorleesweek die nu gaat komen gaan we het vooral hebben over luisteren, al luisterend lezen. En luisterboeken vinden wij ook lezen. En voor e-books hebben we nu een experiment lopen in de Leesjury waar de jongeren dus via de e-books mee kunnen lezen. Maar de markt voor e-books in Vlaanderen is eigenlijk helemaal niet zo groot. Men zegt zo vaak dat boeken gaan verdwijnen, bibliotheken gaan alleen nog maar digitaal zijn. Maar de digitale doorstart van de boeken blijft toch nog maar heel beperkt.”
“Met de digitalisering van onze samenleving zitten mensen al zo veel achter hun scherm. En dan is het soms een verademing om een boek te pakken, zodat ze niet nog eens op een scherm moeten lezen. Dus ik denk dat de digitalisering zelfs kansen kan bieden voor het papieren boek.”
