De hoeveelheid mensen die racisme ervaren, blijft stijgen. Dat blijkt uit een onderzoek gevoerd door het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten in 13 verschillende landen. Tussen 2016 en 2022 steeg dit aantal van 39 naar 47 procent. Vooral tegenover moslims vindt een opvallende stijging plaats. Wat is de aanleiding?

Van scheve blikken tot scherpe woorden, racisme gaat ver en zit soms diepgeworteld. In een maatschappij zitten bepaalde ideeën over culturen soms harder ingebakken dan gedacht. Deze beelden richten op lange termijn schade toe aan zij die er niets mee te maken hebben. Lamia Cheba, coördinator bij Jeugdcentrum Bazzz licht dit toe: “Bepaalde gebeurtenissen hebben het beeld dat mensen vandaag hebben over minderheidsgroepen enorm bepaald. Neem nu de aanslag in maart 2016 in België:
Die werden door enkelingen uitgevoerd. Zij spraken zich uit als islamitische groep en wat zij deden liet een grote indruk op ons na. We koppelden deze feiten aan elkaar en zagen alle mensen die de islam volgen in hetzelfde kader. Maar door zo snel door de bocht te gaan – uit angst, uit ongeloof of woede – vergeet je eigenlijk dat dit een extremistische terreurgroep was.
Termen die van cruciaal belang zijn om de gebeurtenis in ons land te kaderen. Het gaat om een slechts zeer beperkte groep binnen de rijke cultuur die de islam te bieden heeft. Maar als je enkel dit vak ziet of beslist te zien, plaats je veel mensen ergens waar ze niks mee te maken hebben. Daarnaar handelen heeft voor hen absoluut ook een grote impact.”
Uit het onderzoek is gebleken dat etnische of immigrantenafkomst en religieuze overtuigingen de grootste noemers zijn bij het ervaren van racisme.

Discriminatie is een maatschappelijk probleem

Mensen die discriminatie ervaren, ondervinden vaak een lastigere weg op de arbeidsmarkt, de huizenmarkt, in het onderwijs of in contact met politie. “Structureel wordt gehandeld naar beelden die fout, extreem of zelf gevormd zijn en niet naar de persoon die je voor je hebt”, meldt Chema.
Uit het onderzoek bleek dat slechts 6% de discriminerende feiten effectief aangeeft bij hun werkgever, politie of een vakbond. De grootste reden om dit niet te doen komt door het overheersende gevoel ‘dat er waarschijnlijk niets mee gedaan wordt’.
“Discriminatie tekent je, en op dit moment tekent het de helft van onze maatschappij. Het is een probleem door de samenleving veroorzaakt en dat de samenleving zelf ook raakt. In een superdiverse stad als Antwerpen mogen we ons beleid rond racisme nog eens grondig aanpakken. Dit zou meer dan de helft, en wellicht iedereen ten goede komen”, aldus Cheba.

Discriminatie aangepakt: “Gebruik je ervaringen, goed of slecht, in jouw voordeel”

Eén op twee moslims in Europa ervaart racisme. Dat volgt uit een onderzoek van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten. In Antwerpen maken moslims gemiddeld 25 procent deel uit van het aantal bewoners. Bij YUE – Youth Unity Empowerment – een organisatie die opkomt voor de rechten van jongeren en hen bewust maakt van hun rechten, geldt een nultolerantie rond racisme. Voorzitster Rayan Awad licht hun visie toe.

Wat houdt een nultolerantie rond racisme in bij jullie?

YUE is een heel open organisatie. Iedereen werkt hier als vrijwilliger, ikzelf ook. We doen het allemaal samen, omdat we er nood aan hebben en elkaar willen helpen. Iedereen is hier welkom, maar ik aanvaard absoluut geen racisme. Zodra er iets kwetsend of schofferend wordt gezegd, maken we duidelijk dat daar geen plaats voor is. Maar we wachten niet alleen incidenten of een racistisch voorval af, wij zetten in op verbinding en gaan proactief te werk.
Wanneer er iets wordt gezegd over een groep of een onderdeel van bijvoorbeeld een religieuze gemeenschap, dan trekken we de conversatie breder. We spreken dan niet alleen oer een kleine subgroep, maar kijken naar het geheel. Zo weten we waarover we praten, zijn de jongeren geïnformeerd en herkennen we tijdig wanneer iets de grens overschrijdt. We zetten samen concrete stappen tegen racisme: bewustwording creëren, incidenten melden en vastleggen, educatie bieden over diversiteit, slachtoffers ondersteunen, en samenwerken voor lange termijn oplossingen.

Op welke manieren helpen jullie jongeren die bij jullie aankloppen met hun ervaringen met racisme en discriminatie?

Eerst en vooral: wij luisteren. Luisteren naar iemands verhaal en de mogelijkheid voor hen om te praten met mensen die hetzelfde meemaakten, zijn cruciale bouwstenen.
Vergeet niet: wij zijn een organisatie opgericht voor en door jongeren. Discriminatie meemaken op zo’n jonge leeftijd roept vragen op rond je identiteit. Die extra vragen – bovenop de puberteit – zorgen vaak voor een stevige zoektocht.
Wanneer ze met ons en elkaar praten, willen we hen op de goeie weg zetten. Die leeftijdscategorie betekent ontdekken, dus ontdek je eigen talenten. Wij sporen de jongeren aan om iets te doen met wat je hoort, ziet, voelt en haal er een kracht uit. Druk jezelf uit, zo hebben we een jongen binnen de organisatie gehad die heel goed tekent. Zijn tekeningen en die van anderen hebben we laten bedrukken op kleren, die verkochten waarna het geld naar een solidaire actie ging.
Pak je eigen zoektocht in handen en gebruik je ervaringen, goed of slecht, in jouw voordeel.

Wat kunnen buitenstaanders doen die discriminatie zien gebeuren?

Kom in actie – je kan een verschil maken. Op het moment zelf kun je een paar dingen doen: spreek de situatie aan als je je veilig voelt, kom tussenbeide, of steun de persoon die gediscrimineerd wordt. Soms kan een eenvoudige opmerking zoals “Dat is niet oké” al een sterke impact hebben.
Na het incident kun je ook helpen: praat met de betrokkenen om te zien wat ze nodig hebben, meld de situatie indien mogelijk of bespreek het met anderen. Deel de ervaring om bewustzijn te vergroten, of gebruik je talenten en netwerk om iets op poten te zetten dat bijdraagt aan verandering. Denk daarbij ook aan beleidsmakers: met een groep iets brengen dat dicht bij jezelf ligt, kan een belangrijke indruk achterlaten.
We zijn er nog niet, maar dat is het teken dat we moeten blijven gaan zoals we bezig zijn. En we mogen nog een tandje hoger schakelen, dat kunnen we zeker. Alle beetjes helpen.

Merk je een verandering op binnen de organisatie, hoe jullie racisme aanpakken sinds het begin en nu?

Absoluut. De nultolerantie geldt altijd en blijft gelden. Maar de conversatie is alsmaar meer opengetrokken, veel wijder geworden en we hebben zelf zo veel bijgeleerd wat we nog niet wisten. Uit eigen interesse of wanneer iemand spontaan iets deelt. Zo’n gesprekken zijn heel interessant. Wij zijn een super diverse organisatie en kunnen heel goed samenwerken. Dus ik denk – daar streven we toch naar – dat we dat binnen onze maatschappij ook kunnen.