Op sociale media komt er steeds meer kritiek op de Vlaamse media omdat ze niet divers genoeg zou zijn en bepaalde thema’s niet of onvoldoende behandelen. Al in 2010 claimde Katleen De Ridder, oud-medewerker Media & Diversiteit bij Minderhedenforum, in haar boek ‘De witte media’ (LannooCampus) dat de Vlaamse media “witte bastions zijn met afwezigheid van verschillende culturele perspectieven”. Maar hoe zit dat vandaag op de Vlaamse redactievloer? Is er veel veranderd?
In de zomer raadde de Nederlandse freelance journaliste, Youssra Oulad Messaoud, me het boek ‘Heb je een boze moslim voor me?’ aan. Dat gaat over diversiteit en inclusie in de Nederlandse journalistiek. De verhalen zijn herkenbaar. Ik herkende ze van mijn freelancewerk, dat ik doe sinds 2018, maar ik herkende ook verhalen van collega-journalisten. Het idee om een onderzoek te doen naar de Vlaamse context werd geboren. Diversiteit is een breed begrip en daarom kies ik er in dit stuk bewust voor om het te beperken tot journalisten met een migratieachtergrond.
De journalisten
Journalisten met een migratieachtergrond zijn in de Vlaamse media nog steeds een uitzondering. De Vlaamse radio- en televisieomroeporganisatie (VRT) doet het als één van de beste in de mainstream. Maar al snel botste ik op een probleem: zodra ik journalisten met een migratieachtergrond uit het Vlaamse medialandschap contacteerde, wilden ze hun verhaal vaak niet openlijk vertellen. Volgens Marjorie Blomme, hoofdredactrice van StampMedia, is daar een verklaring voor. Volgens Blomme is Vlaanderen een klein taalgebied en kent iedereen elkaar in de Vlaamse journalistiek. Dat maakt het moeilijk om je over mensen uit te spreken. Blomme: “Journalisten met een migratieachtergrond zijn kwetsbaar. Ze zijn met weinig en kunnen sneller geviseerd worden. Omdat ze al minder kansen hebben, bestaat het risico dat ze de weinige kansen kwijtspelen. Ik begrijp dus dat ze dat risico niet altijd willen nemen.”
Ik heb er daarom voor gekozen om enkele getuigen anoniem aan het woord te laten. Journalisten van meerdere redacties deden hun verhaal.
Tijdens één van de interviews vertelde een journalist een verhaal over een collega met Aziatische roots. Ondanks het feit dat hij geen Chinese roots heeft, vroegen collega’s hem wel eens om een fragment uit het Chinees te vertalen naar het Nederlands. Zelf ondervond hij ook hoe diep sommige vooroordelen zitten: “Ooit vroeg een collega me goedbedoeld of ik geen heimwee had naar mijn ‘thuisland’. Maar België is mijn thuisland. Ik heb nooit iets anders gekend. Ik ben hier geboren en opgegroeid. Daarmee wil ik niet zeggen dat mijn collega’s racistisch zijn. Wel dat er vaak onwetendheid heerst op redacties.”
Soukaina, een oud-stagaire bij De Morgen koos er uiteindelijk voor om niet verder te gaan in de journalistiek. Volgens haar werd er bij De Morgen wel gewerkt aan een inclusieve werkomgeving, maar van een diverse redactie was nog weinig sprake. “Ik voelde me niet 100 procent thuis op de redactie. En voor mij is een fijne werkplaats van belang. Misschien dat ik later terug in de journalistiek ga”, vertelt ze.
Meerdere journalisten met een migratieachtergrond bevestigen ook dat ze het gevoel hebben vaker bestempeld te worden als ‘activist’ of ‘activistisch’ door het publiek. Maar ook door mediamakers zelf. De verhalen zijn talrijk. “Ik werd in het verleden, toen ik pas journalist was, regelmatig ‘activist’ genoemd. Het grappige is: ik was er ook één”, aldus Samira Atillah journaliste bij De Morgen. Toch maakt ze ook de bedenking of de term ‘activisme’ een negatieve onderklank moet hebben. “Als journalist moet je uiteraard objectief te werk gaan. Maar ergens is de onderwerpkeuze van journalisten misschien ook wel een vorm van activisme.” Daarmee verwijst ze naar de inbreng van journalisten en artikelkeuzes. Bovendien zegt ze dat ze tot op heden nog regelmatig ‘activist’ wordt genoemd. “Dat hoor ik vaak van bepaalde politieke strekkingen. De kunst is dan om als journalist de reflex te hebben om ook naar die mensen te luisteren.”
De media
De VRT nam als eerste het initiatief om in te zetten op diversiteit en inclusie. Volgens hun diversiteitscharter is dat noodzakelijk om de diversiteitsopdracht van de VRT waar te maken. De VRT organiseert jaarlijks een beperkt aantal betaalde stages van tweemaal zes maanden. De bedoeling hiervan is mensen met minder kansen de mogelijkheid te geven ervaring op te doen in de media. Als stagiair kom je dan terecht op de redactie van het nieuws of werk je mee aan de productie van een VRT-product. Op de website worden mensen uit etnisch-culturele minderheden en mensen met een arbeidsbeperking uitdrukkelijk aangespoord zich kandidaat te stellen. Ik contacteerde de VRT persdienst met de vraag hoeveel van zo’n stages jaarlijks worden georganiseerd, maar helaas zonder succes. Uit een schriftelijke vraag van Katia Segers (2018) in het Vlaams parlement, blijkt dat tussen 2013 en 2017 jaarlijks acht personen met een migratieachtergrond een betaalde stage liepen bij de VRT.
Achter de schermen doet de openbare omroep hard zijn best om meer diversiteit op de redacties te genereren. Maar hoe zit het eigenlijk met de diversiteit op het scherm? Zien we daar meer kleur? Zien we binnenkort een gesluierd nieuwsanker?
Als we de website mogen geloven wel: “Als openbare omroep heeft de VRT de opdracht om die verscheidenheid in de Vlaamse maatschappij te weerspiegelen, zowel voor als achter de schermen. De VRT hecht veel belang aan gelijke kansen en diversiteit op de werkvloer. Kwaliteiten van medewerkers primeren, ongeacht geslacht, afkomst, leeftijd of handicap. Al onze medewerkers zijn talentvolle collega’s, en hun individuele kenmerken én verschillen zien we als een rijkdom die onze creativiteit extra kan voeden.”
Ik nam contact op met Nadia Hanssens, advisor Equality, Diversity & Inclusion bij de VRT. Na verschillende berichten waarin ik haar vroeg om een interview over dit onderwerp, kreeg ik uiteindelijk dit antwoord: “Op dit moment heb ik helaas geen tijd om vragen van studenten te beantwoorden. Je vindt wel heel wat informatie op onze website.”
Ook bij DPG Media zien ze intussen het belang in van diversiteit en inclusie in de journalistiek. Begin maart van dit jaar kwam de mediagroep naar buiten met een Charter Inclusiviteit. Jonas Muylaert, onderzoeksjournalist bij VTM en Het Laatste Nieuws en lid van de werkgroep ‘Inclusieve nieuwsmedia’ bij DPG: “We hebben met HLN en VTM Nieuws een onderzoek gedaan, waarin we onderzocht hebben hoe vaak mensen met een migratieachtergrond aan het woord komen in onze berichtgeving . Conclusie: dat gebeurt nog steeds veel te weinig. En wat je als echt problematisch kan aanzien, is dat en – dat is echt problematisch – àls ze aan het woord komen, is dat vaak in een negatieve context. We willen werk maken van diversiteit, en inzetten op verhalen waarin mensen met migratieachtergrond meer aan het woord komen. We willen de reflex creëeren tijdens de redactievergadering, of wat we willen maken wel divers genoeg is. In een stad als Antwerpen, waar meer dan de helft van de inwoners een migratieachtergrond heeft, is dat geen luxe.”
Op woensdagavond 27 april bezocht Kris Vanmarsenille, opiniërend hoofdredacteur bij Gazet van Antwerpen (GVA), de redactie van StampMedia. Daar kwam ze meer vertellen over Youth Lab, een project dat op 22 april gelanceerd werd door Mediahuis, de mediagroep waar onder andere GVA deel van uitmaakt. Voor dat project gaat Mediahuis op zoek naar zes storytellers voor een betaald traineeship van een jaar op één van hun nieuwsredacties. Een tiental jongeren kwam luisteren en ging met Vanmarsenille in gesprek. Op de vraag van een van de jongeren waarom de krant zo weinig verhalen brengt waarin jongeren met migratieachtergrond de hoofdrol spelen,antwoordde Vanmarsenille: “Omdat die verhalen vaak niet tot bij ons komen.” Waarop één van de jongeren zei: : “Ok, maar aan wie ligt dat dan?”
Waarom lukt het daar wel?
Als zoveel nieuwsredacties met de handen in het haar zitten om jonge mensen met migratieachtergrond aan te trekken, hoe komt het dan dat StampMedia er wel in slaagt? Hoofdredactrice Marjorie Blomme: “We zijn ook een jeugdwerking en maken dus gebruik van deze principes. Dat wil zeggen veel praten, geduld opbrengen, luisteren naar verhalen die misschien niet meteen tot volle wasdom komen, maar wel potentieel in zich hebben. Dat is een luxe, dat beseffen we. Het zorgt ervoor dat we niet met de commerciële logica bezig moeten zijn.” StampMedia is met verschillende mediahuizen in gesprek over manieren waarop zij jonge mensen kunnen aantrekken en redacties diverser kunnen maken. “De wil tot diverser maken is er, ook al is die ingegeven door een commerciële logica. Dat moeten we toejuichen. Maar mensen uit de migratie aantrekken mag echter geen manier worden om het bedrijf in de markt te zetten. De meerwaarde die deze mensen meebrengen moet de voornaamste drijfveer blijven”, vervolgt ze.
In de zomer van 2021 deed StampMedia 10 aanbevelingen om de media klaar te maken voor de toekomst. Daarin pleit de organisatie onder andere voor meer diversiteit in de journalistiek: “Onze samenleving is divers en zal divers blijven. Een monoculturele redactie is daar niet tegen gewapend en zal daar op korte én lange termijn de gevolgen van voelen. Op commercieel vlak is het niet verstandig op voorhand 20% van je potentiële klanten uit te sluiten (in sommige steden is dat zelfs 50%). Maar ook voor het publiek dat je wél bereikt, heeft die monoculturaliteit gevolgen. Dat publiek mist genuanceerde informatie en krijgt geen accuraat beeld van de realiteit. Om de “diversiteit in de diversiteit” te kunnen zien, moet een redactie investeren in journalisten die dat bredere netwerk wél hebben”, staat in het document te lezen.
Twaalf jaar na het verschijnen van het boek van Katleen De Ridder is er nog steeds werk aan de winkel. Diversiteit is nog niet vanzelfsprekend. Verschillende getuigen beweren dat de wil voor verandering onder mediamakers er is. Er worden bijvoorbeeld charters ondertekend en projecten in het leven geroepen zoals Youth Lab van Mediahuis. Maar de weg is nog lang.
