Sinds 2013 is de zwartepietendiscussie alsmaar heviger geworden, terwijl dit fenomeen al gekend is vanaf de jaren 60. De traditie is door de jaren heen geëvolueerd zodat die steeds meer in de 21e eeuw past. “Als je kijkt naar de 100 rijksten in Vlaanderen, dan zie je een verhouding van de witte Sinterklaas en de Zwarte Piet die ten dienste staat van. Wanneer je daar iets aan wil veranderen, dan komt er weerstand.”
Even vooraf: van waar komt Zwarte Piet? Het Sinterklaasfeest gaat terug tot in de middeleeuwen en vindt zijn oorsprong bij Sint-Nicolaasdag. Het volksfeest werd gevierd in Duitse en Franse kloosterscholen vanaf de 13e eeuw. Tijdens die dag verscheen de heilige om ijverige leerlingen te belonen en luie kinderen te straffen. In de late middeleeuwen ontwikkelde het feest zich nog tot Sint-Nicolaasmarkten, kermissen en volksfeesten. Vanaf de 15e en 16e eeuw waren er kinderommegangen. Daarbij gingen kinderen en jongeren verkleed met een optocht door de straten om bisschopsgeld te vragen aan voorbijgangers. Dit werd uiteindelijk verboden in de 17e eeuw. In de late 18e eeuw keerde men zich tegen de straatfeesten. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw maakte Sinterklaas echt deel uit van de maatschappij. Voorheen was hij enkel een mythe. Vanaf de 20e eeuw was het de bedoeling dat Sinterklaas zou bijdragen aan de opvoeding, op een positieve manier. De Sint werd niet meer gezien als iemand die kinderen straft, maar hij kreeg een plaats in het onderwijs en het gezin. Het huidige Sinterklaasfeest dat in Nederland op 5 december en in België op 6 december wordt gevierd is oorspronkelijk ontstaan in 1850, in een prentenboek van Jan Schenkman: Sint Nikolaas en zijn knecht. In zijn boek laat Schenkman de Sint uit Spanje komen en geeft hem een Moorse knecht. De Moren waren Noord-Afrikaanse bedienden van de Spaanse adel. In de derde editie van zijn boek droeg het hulpje van de Sint kledij vergelijkbaar met die van Moorse knechten. Dit is duidelijk een link met de slavernij.
Kindertijd
Het Sinterklaasfeest is niet weg te denken uit de jonge levensjaren van Vlaamse kinderen. Het is een traditie die al generaties lang standhoudt. Dat Zwarte Piet racistisch is gaat er bij veel volwassenen dus niet in. De volgende generaties zullen opgroeien met roetpieten en evenveel plezier beleven aan dit feest als hun ouders dat deden. “Kinderen malen er niet om dat Zwarte Piet er morgen anders uitziet of als er een Sint is zonder piet, maar volwassenen hebben het er soms moeilijk mee. Zij willen die tradities doorgeven aan hun kinderen, omdat zij er vroeger zelf veel plezier aan hebben gehad”, zegt stafmedewerker racisme & interculturele diversiteit, Thomas Peeters, van ORBIT vzw.
Zwartepietendebat
Mensen zijn bang dat de traditie verloren gaat en willen gehoord worden. “Ze zien de samenleving veranderen en ze voelen zich wat verloren daarin. Witte Vlamingen zaten enige tijd geleden in een comfortabele positie waarin ze alleen konden beslissen over de inrichting van de samenleving zonder nadenken. Nu zijn we een superdiverse samenleving, met niet enkel witte mensen. Dat is geen evidentie, maar we moeten het debat eerder op dat niveau voeren. Hoe kijken we naar de samenleving, hoe kunnen we het woord beter verdelen? We moeten samen naar de toekomst kijken, voor dit feest, maar ook voor andere zaken”, legt Thomas Peeters uit.
Een symboolkwestie
Zwarte Piet is is niet louter een discussie rond het feest, het gaat om een groter maatschappelijk probleem. Het stelt de vraag van wie mag meebeslissen over tradities. En breder over de inrichting van de samenleving. Net daarom roepen discussies over het veranderen van het feest zoveel weerstand op. “Aan één kant zijn tradities ontzettend belangrijk, daarom voelen witte Vlamingen zich geraakt als de samenleving verandert. Het is geen evidente kwestie, maar aan de andere kant is het een kwetsende traditie. We moeten dus een nieuw evenwicht zoeken en samen naar de toekomst kijken. Voor dit feest, maar ook voor andere zaken: hoe werven we mensen van alle afkomsten aan op alle functieniveaus? Hoe pakken we discriminatie in het zoeken naar woningen aan? Hoe zorgen we voor een gelijke toegang tot een kwalitatieve gezondheidszorg? ”, legt Thomas Peeters uit. “De essentie gaat over wie er mag meepraten, meebeslissen en daarom is het voor mij glashelder dat we het evenwicht moeten herstellen en dat we nieuwe visies een plaats moeten geven in de samenleving. En de Sinterklaastraditie is daar een onderdeel van.”
Stresserende periode
Voor volwassenen met een getinte of donkere huidskleur is het Sinterklaasfeest iets geworden dat zwaarbeladen kan zijn. De zwartepietendiscussie is steeds meer op gang gekomen en mensen hebben een ongeremde mening. Voor volwassenen die als kind racisme meemaken rondom het Sinterklaasfeest is dat een zure hap. “Het blijft een kinderfeest, maar dat is geen argument om racisme goed te praten, ook al is het onbewust. Zwarte Piet komt niet uit de schoorsteen met kroeshaar, rode lippen en een blackface. En kinderen zien een roetpiet even graag als de traditionele Zwarte Piet”, oordeelt Abraham Vissers (20), die te maken kreeg met racisme in zijn kinderjaren. “Ik ervaar ook elk jaar weer een soort stress rondom deze periode, omdat ik weet dat er nare opmerkingen mijn kant op kunnen komen. Daardoor kan ik er alleszins niet meer van genieten” getuigt Abraham.
