In het MAS start op 11 december de expo ‘vracht’ rond de haven, mensen en goederen. Michel Lory, medewerker van Havenbedrijf Antwerpen gaat dieper in op de historische ontwikkeling van de haven van Antwerpen.
“De Schelde staat in verbinding met het zeetransport over de Noordzee. Tijdens de jaren 1200 was er de eerste bloeitijd, maar de haven kwam echt tot leven tijdens de 16e eeuw. De getijden zorgden ervoor dat de Schelde constant op en neer ging. Het verschil van eb en vloed zat daarbij op vijf à zes meter. Wanneer de galjoenen aan de Scheldekaai aanmeerden, legden zij een plank tussen kaai en schip. Zes uur later stond die plank niet meer horizontaal, maar schuin als gevolg van de getijden. En dat was niet zo handig om te lossen en te laden.”
“Op het einde van de 16e eeuw kwam er een abrupt einde aan de welvaart door de godsdienstoorlogen. De katholieke Spanjaarden heroverden Antwerpen. De protestantse Nederlanders hebben toen de Schelde geblokkeerd. Zo had Amsterdam één concurrent minder. Onze unieke, overzeese toegang werd zo 200 jaar lang geblokkeerd. Het was pas bij de Franse revolutie dat de Schelde terug vrij werd.”
“Toen Napoleon keizer werd, had hij veel interesse in Antwerpen. Hij vond de stad een geschikte plek om zijn boten voor te bereiden en ooit vanuit de haven Engeland aan te vallen.
De ingenieurs van Napoleon steunden dit idee omdat het strategisch gezien heel moeilijk was om de haven van Antwerpen binnen te dringen. Toch hebben de ingenieurs gevraagd aan Napoleon om ‘modern’ te zijn. Ze stelden voor om een sluis te bouwen aan de ingang van het dok. Het water voor de sluis zou nog beïnvloed worden door de getijden, maar het water achter de sluis zou stabiel worden. Zo werd het voor schepen makkelijker om hun goederen te laden en lossen.”
“In 1811 werd de moderne haven geboren met dokken die verborgen zaten achter sluizen. Eerst kreeg dat de benaming ‘Le Petit Bassin’ en 100 jaar later werd dat het Bonapartedok. Je kan het dok bekijken als de big – bang van de haven van Antwerpen. Vier jaar later trok Napoleon zich terug naar Parijs en verdween het militaire aspect van de haven volledig.” “Tot 1830 was er een koninkrijk van Nederland en België samen, waarin Antwerpen centraal stond. Voor de ontwikkeling van de haven was dit zeker een voordeel. Zo kon het ‘Grand Bassin’ verder gebouwd worden. Die kennen we nu als het Willemdok. Na de onafhankelijkheid van België, durfden de Nederlanders niet meer fysiek de Schelde te blokkeren. Daardoor voerden ze tussen 1830 en 1863 een zware taks in voor alle schepen die vanuit Nederland naar Antwerpen wilden varen. Dat konden ze doen omdat onze eerste aan zee gelegen toegang zich volledig in Nederland bevond. In 1863 kwam de Schelde definitief terug vrij nadat het koninkrijk België een gigantisch bedrag, in goud, aan Nederland heeft bezorgd als overgave.”
Waarvoor was de haven belangrijk in Antwerpen?
“Onze haven werd gebruikt voor het vervoer van goederen. In de middeleeuwen waren dat voornamelijk specerijen, suiker en katoen. Omdat vervoer over zee het goedkoopste was en nog steeds is, was dit voor invoer van goederen in Antwerpen zeer belangrijk.
Onze geografische ligging is de grootste troef van de haven en is dat altijd geweest. Zo kunnen nu grote containerschepen toekomen. Eigenlijk zijn we hier in Antwerpen zoals een zeehaven, maar dan niet aan de kust. Het enige nadeel aan de Schelde, is dat de rivier voor supertankers te veel bochten heeft om de haven te kunnen bereiken.”
Welke opmerkelijke gebeurtenissen vonden plaats in de haven?
“Voor de Tweede Wereldoorlog was de haven veel kleiner dan nu. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vele grote havens gebombardeerd, maar de haven van Antwerpen bleef miraculeus ongedeerd. Na de oorlog moesten andere havens opnieuw opgebouwd worden waardoor zij veel moderner werden dan Antwerpen. Toen beseften we dat de infrastructuur die we hadden te oud was. En als we dit niet zouden veranderen, riskeerden we een tweedehandshaven te worden. Zo ontstond het tienjaren plan van 1955 tot 1965 om de haven uit te breiden. We kregen 5 sluizen met elk hun eigen eilandje er achter met verschillende dokken. Dankzij die uitbreiding kwamen er veel meer boten aanmeren. Normaal gezien is een haven ofwel ‘lossen en laden’ of industrieel. In Antwerpen kom je beide mogelijkheden tegen. We zijn met het ‘laden en lossen’ een grote polyvalente haven, maar we hebben ook een chemische cluster en dat is heel uniek in Europa.”
“In 1967 kwamen de eerste containerschepen binnen. Daarvoor bouwden we eerst een containerdok binnen de sluizen dat we nu kennen als het bevrijdingsdok. Rond de jaren ‘90 hebben de containerlijnen met veel aandrang verzocht om terminals te bouwen die zich voor de sluizen bevinden. Containerschepen hebben namelijk geen stabiel water nodig omdat er gebruik wordt gemaakt van kranen om de containers op en af de schepen te brengen. Op die manier bespaarden ze tijd omdat ze niet door de sluizen moesten varen.”
Hoe is de haven nog verder geëvolueerd?
“Geografisch gezien zijn we nu met een oppervlakte van 120 vierkante kilometer aan havengebied, de grootste van Europa. De haven is nu zo uitgebreid dat we veel opslagplaatsen hebben van allerlei types. Zo hebben we opslagplaatsen die gekoeld zijn, waar staal in wordt opgeslagen, suiker, kool enzovoort.
Door het gebrek aan machines en automatisatie waren er tijdens de twee wereldoorlogen rond de 10.000 à 11.000 dokwerkers. Ondertussen werken er zo’n 60.000 mensen rechtstreeks in de haven.”
Heeft u interesse in de expo ‘vracht’? Kijk dan zeker op https://mas.be/nl/content/vracht
